Kaştan

Kaştannıñ Anadolu cimeşe ikänen beläsezme?

Anadolu  - kaştannıñ Watanı. Dön’yada 16 kaştan töre bar, läkin bügenge köndä Awrupa kaştannarı klassında kürsätelgän iñ taralğan törneñ Watanı häm taralu üzäge - Anadolu. Törle çığanaqlardan kürengänçä, dön’yada kaştan üsterü 6 meñ yıl êlek başlanğan. Kaştan kul’turasınıñ Anadoluda başlanıp, bezneñ êrağa qadär 5 nçe ğasırda Greśiyägä häm annan İtaliyägä barıp citüe xaqında tarixi yazmalar bar.

Kaştan berençe tapqır Lidiya śivilizaśiyäsendä oçrıy. Läkin borınğı zamannarda ul ozaq waqıt Lidiya alması dip atalğan. Ul waqıtta iñ yaxşı sıyfatlı kaştannar Lidiya śivilizaśiyäse üzäge bulğan, bügenge Türkiyädäge Manisa şähäreneñ Salihli rayonı çiklärendä üsterelä häm alar bik qaderle bula. Çönki anda kraxmal küläme bik yuğarı häm ul boday kebek tuqlıqlı rizıq çığanağı sanala. Şuña kürä ul ayıruça Könbatış Anadoludağı borınğı grek koloniyäläreneñ iñ möhim rizıqlarınıñ berse bula. Greklar kaştannı Anadoludan alıp bügenge Greśiyädä üsterergä tırışalar. Ozaq tırışlıqlardan soñ alar Fessaliya yarımutrawınıñ Kastaniya töbägendä kaştan üsterügä ireşälär. Şulay itep kaştan üzeneñ Awrupa säyäxäten başlıy. Greklardan soñ rimlılar kaştannı Kastaniya töbägennän alğanğa kürä, ul waqıtqa qadär Lidiya alması dip atalğan kaştannı “kastaniya” dip atıylar.

Kaştan Rim, Vizantiya häm Ğosmanlı sarayı kuxnyalarında möhim urın alıp torğan. Bügenge köndä töreklär tabınındağı maxsus rizıqlarnıñ berse bulğan kaştanlı pılaw Ğosmanlı sarayında Fatix Soltan Mäxmät idarä itkän waqıtta  kaştanlı bulgur pılawı itep äzerlängän.

Kaştan urman çikläwege, pestä, ästerxan çikläwege belän çağıştırğanda iñ tuqlıqlısı. Bügenge köndä kaştan onınnan peşerelgän ikmäk, peçen’yelar glyutensız produktlar arasında berençe urında tora. Kraxmalğa bik bay kaştanda minerallar da küp. C, E häm B vitaminnarı belän bergä anda fosfor, magniy, kükert häm kal’śiy mineralları da bar. Kaştan bik faydalı cimeşe belän berrätän nıq, çıdam tözeleş ağaçı bulğan öçen dä iñ möhim ağaç törläreneñ berse sanala.