Artıq awırlıq häm anıñ sälamätlegebezgä täêsire

“Sälamät bulıyq” tapşıru tezmäbezneñ bu bülemendä artıq awırlıq häm anıñ sälamätlegebezgä täêsire turında süz baraçaq. Kiñäşlärne tabib Mäxmät Uçar äzerläde.

Gäwdäneñ artıq awırayuı, başta sizelmäsä dä, sälamätlegebezgä yanawçı faktorlarnıñ başında tora. Ul simezlek kiterep çığara häm yöräk-qan tamırı awırularınnan başlap şikär diabetına qadär törle çirlärgä nigez äzerli.

Ägär rizıq belän alınğan ênergiyä gäwdägä kergännän soñ yandırılmasa, may qatlamı bulıp cıyıla häm simezlekkä kiterä.

Artıq awırlıqnıñ zararları:

1. Motivaśiya citmäw,
2. Buınnarda, ayıruça tezlärdä, caysızlıq,
3. Bot awıruları,
4. Umırtqa söyägendä awıru,
5. Arqa sızlaw,
6. Daimi arığanlıq,
7. Sulış qabu,
8. Basqıçtan kütärelgändä xälsezläşü,
9. Yögermäw,
10. Tiz yörgändä awırsınu,
11. Zur razmer kiyemnär kiyärgä mäcbür bulu,
12. Üz yäşeñnän ölkänräk kürenü.

Simezlekneñ säbäpläre

Simezlekne kiterep çığaruçı berniçä säbäp bulırğa mömkin.

• Xäräkätsezlek häm organizm yandıra alğannan kübräk kaloriy aşaw
• Genetika, 
• İnsulinğa rezistentlıq, 
• Stress, 
• Gormonal’ fonnıñ bozıluı (üseş gormonı, qalqansıman biz
•  gipofiz häm böyer öste bizläre problemaları), 
• Êmośional’ säbäplär.

Genetik yaqtan simerügä bireşüçän keşelärneñ, tormış räweşenä iğ’tibar itmäsälär, awırlıqları arta. Ägär kiloların gel kontrol’dä tostalar, genetikalarına qaramastan, simezlektän qotıla alalar.

Êmośional’ säbäplär arqasında aşawçılar häm şuña bäyle bularaq kiloları artuçılar psixologik yärdäm alırğa tiyeş.

Awırlıqnı arttırmaw öçen mondıy çaralar kürergä mömkin:

• Soñğa qalıp aşamaw,
• Xäräkätle bulu häm sport belän şöğıl’länü,
• Äzer rizıqlardan yıraq toru,
• Çiktän tış uglevodlı häm maylı rizıqlar belän tuqlanmaw.

 Yoqı

Awırlıq artudağı iñ zuq êtärgeçlärdän berse  - tärtipkä salınmağan häm sälamät bulmağan yoqı. Citlekkän keşeneñ köndä urtaça 6-8 säğat’ sälamät yoqığa ixtiyacı bar. Gäwdäneñ yal itüe häm üzen yañartuı öçen ul bik kiräkle. Yoqı citärlek bulmağanda yäisä döres waqıtta yatmağanda metabolizm tiz arada äkrenäyä häm simerü prośessı başlana.

Sawlıqlı häm balanslı tuqlanığız

Monıñ öçen kön sayın 2-3 porśiyä söt häm söt êşlänmäläre, 7-8 porśiyä yäşelçä häm ciläk-cimeş, aşaw yanında 1-2 telem arış ikmäge, monnan tış, kön sayın başqa börteklelär törkemendäge rizıqlar, 2-3 porśiyä it, tawıq ite yäisä balıq, atnada 2-3 kön quzaqlılar, 2-3 kön balıq aşarğa kiräk.

Fizik aktivlığığıznı arttırığız

Tuqlanuğa östäp sawlıq häm gäwdä formasın saqlaw öçen kiräkle faktorlardan berse – sport. Bu maqsattan fitness künegüläre, yözü, yörü yäisä öydä yasarğa mömkin caylı künegülärne saylıy alasız. Atnada kimendä 2-3 kön sport belän şöğıl’länü häm monı yäşäw räweşenä äwerelderü sälamätlekne saqlaw häm awırularnı profilaktikalaw nisbätennän, şulay uq, awırlıqnı kontrol’dä totu öçen bik ähämiyätle.

Cepsellärgä bay rizıqlarğa östenlek biregez

Cepsellärgä bay rizıqlar ciläk-cimeş häm yäşelçälär, annarı börteklelär häm kipterelgän cimeşlär. Alarnıñ tuqlanu planına kertelüe cepsellärgä ixtiyacnı tulısınça qanäğat’länderä.

Vitamin häm minerallarğa ixtiyacnı tulılandırığız

Monıñ öçen ciläk-cimeş häm yäşelçälärneñ citärlek külämdä aşaluı, maylı orlıqlarnıñ köndä ber porśiyä qullanıluı, qal’śiy çığanağı söt häm annan yasalğan produktlarnıñ aşaluına iğ’tibar itärgä kiräk.

Probiotik rizıqlarğa ähämiyät biregez

Metabolizmnı tizlätep yabığunı ciñelläşterüçe probiotik bakteriyälär iñ küp yoğırt, äyrän, kefir, sır, tozlı yäşelçälär şikelle fermentaśiyä näticäsendä äzerlängän rizıqlarda bula. Şul säbäple tuqlanu planında alarğa citälek däräcädä urın birelergä tiyeş.

Su êçüne arttırığız

Awırlıqnıñ kontrolen täêmin itü öçen kön sayın kimendä 2-2,5 litr su êçärgä kiräk. Bu äyrän, kompot, çäy, käxwä şikelle êçemleklärne isäpkä almağanda.

Tamak yalğaw öçen sälamätlekkä faydalı qabımlıqlar saylağız

Awırlıqnı normada totu qarşındağı kirtälärneñ berse – zararlı rizıqlar belän tamaq yalğaw. Anıñ urınına az külämdä törle çikläweklär, ciläk-cimeş yäisä kipterelgän cimeşlärgä östenlek birü – tamaq açunı da beterä, kiräksez ênergiyä alunı da çikli.  

Tiz arada yabığırğa tırışmağız

Yabığırğa teläwçelär sabırlı häm nıq qararlı bulırğa tiyeş, barı artıq kilolarınnan qotılu ğına tügel, monı sawlıqlı räweştä, sälamätleklärenä zarar birmiçä başqarıp çığunı maqsat itep quyuları ähämiyätle.

Tabib Mäxmät Uçar kiñäşläre