Ğalimcan İbrahimovnıñ “Almaçuar” ӓsӓre törek telenӓ niçek tӓrcemӓ itelde?

“Törek häm tatar xӓzinӓläre”  tapşıru tezmäsendä tatar xalqınıñ böyek ulı, ataqlı yazuçı Ğalimcan İbrahimovnıñ “Almaçuar” ӓsӓreneñ törek telenӓ tӓrcemӓse turında qısqaça küzӓtü.

  Bügenge yazmabıznı  “Tatar-inform”  mӓğ’lümat agentlığı xӓbӓrçese Zilӓ Möbӓrӓkşina yazmasına hӓm internet çeltӓre mӓğ’lümatlarına nigezlӓnep ӓzerlӓdek.

  Tarix digӓnebez keşelӓrneñ biografiyӓlӓrennӓn ğıybarӓt. Anı böyek şӓxeslӓr üz êşlӓre, izge ğamӓllӓre belӓn yaza. Tatar millӓteneñ hӓm, şul uq waqıtta, böten törki dön’yanıñ  urtaq ӓdibe, tel ğalime hӓm sӓyӓsätçe Ğalimcan İbrahimov ta, hiçşiksez, şundıy böyek şӓxeslӓrneñ berse.

  Ğomere qısqa bulsa da, Ğalimcan İbrahimov qulı qağılğan hӓr ölkӓdӓ, üz xalqınıñ tarixında ülmӓs êz qaldırdı. Tatarlarnıñ üzennӓn tış, başqa tuğandaş xalıqlarnıñ da, ӓytik: törek, qazaq’, üzbӓk hӓm başqa xalıqlarnıñ  küp kenӓ zıyalıları Ğalimcan İbrahimovnı üzlӓrenӓ ostaz itep kürgän. Şunı da ayıruça bilgelӓp ütӓrgӓ kirӓk ki, anıñ küp kenӓ ӓsӓrlӓre, ӓytik, “Almaçuar” xikӓyӓse törki xalıq ӓdӓbiyatlarınıñ üseşenӓ şaqtıy tӓêsir itkӓn.

  Ӓdipneñ tormışın, êşçӓnlegen hӓm milli-mӓdӓni mirasın barlawda, öyrӓnüdӓ, saqlawda hӓm törki xalıqlarğa citkerüdӓ millӓttӓşebez, Törkiyӓneñ Kars şӓhӓrendӓ urnaşqan Kavkaz universitetınıñ filologiya fӓnnӓre  doktorı, şağıyrӓ Çulpan Zaripova-Çetinnıñ tırışlığı zur. Tatarlarnı hӓm tatar ӓdӓbiyatın, tatar yazuçılarınıñ xezmӓtlӓren  tӓrcemӓ itep, mӓqalӓ, kitap aşa Törkiyӓdӓ tanıtıp yӓşӓwçe kiñqırlı şӓxes ul - Çulpan Zaripova-Çetin.

   Ğalimä Ğalimcan İbrahimovnıñ “Almaçuar” ӓsӓren törek telenӓ tӓrcemӓ itü waqıtında tuğan awırlıqlarğa da tuqtala. “Ӓsӓrne tӓrcemӓ itkӓndӓ Sabantuy bӓyrӓmeneñ, awlaq öy, garmun, kӓlӓpüş, tübӓtӓy kebek milli qıymmӓtlӓrne açıqlap ütӓrgӓ turı kilde. İñ awırı – atlar belӓn bӓyle terminnar ide. At tösen beldergӓn – “almaçuar”, “burlı”, “turı burlı” süzlӓren dӓ tatar telendӓge variantı belӓn qaldırıp, töslӓrne taswirladım”,dip añlata ul.

  Ğalimӓ Çulpan Zaripova-Çetin üzeneñ tӓrcemӓse waqıtında mӓqal’-ӓytemnӓrne dӓ törek telendӓ bulğan variantları aşa tabarğa tırışqan. “Qayberlӓren şul kileş kenӓ qaldırıp, açıqlap ütӓrgӓ turı kilde. Törek telenӓ tӓrcemӓ itü öçen yazuçınıñ tatar xalqı tarixın, yӓşӓw rӓweşen, ictimağıy tormışın, tormış fӓlsӓfӓsen hӓm ğoref-ğadӓtlӓren yaqtırtqan ӓsӓrlӓren saylıym”,-dip añlata ul.

   Bilgele bulğança,Ğalimcan İbrahimov  üzeneñ 1922nçe yılda yazğan “Almaçuar” xikӓyӓsendӓ tatar keşeseneñ atqa mӓxӓbbӓten, sabantuylar, körӓş, at çabışlarınıñ maturlıqların kürsӓtӓ. Awıl malae Zakirnıñ atqa mӓxӓbbӓte – tatar keşeseneñ añında, añ töpkelendӓ yӓşӓwçe atqa, at çabışlarına, sabantuy bӓyrӓmnӓrenӓ mӓxӓbbӓt belӓn tӓñgӓllӓşterelӓ. Yazuçı milli mentalitetnı, tatar keşesenӓ xas milli küzallaunı açıqlarğa, yaqtırtırğa omtıla, monı yuğala baruçı maturlıq dӓrӓcӓsenӓ quya ul.

    Mӓğ’lüm ki, Ğalimcan İbrahimovnıñ hӓr ӓsӓre tatar xalqınıñ ğoref-ğadӓtlӓre, tradiŝiyӓlӓre, ışanuları, yolaları turında mäğ’lümat saqlıy. Şul rӓweşle dӓ, Çulpan Zaripova-Çetin bolardan çığıp “Almaçuar” ӓsӓre turında şunı ӓytergӓ tırışa: “Dön’yanıñ  başqa poçmağında tatar xalqınıñ cir sörep, xaywannar ürçetep yӓşӓgӓn awır tormışın, şul uq waqıtta tatarlarnıñ at yarışların uzdıruwın, at belӓn bӓyle ırımnarın, ğoref-ğadӓtlӓren, tuy yolaların, awlaq öygӓ yörülӓren, ışanuların, mӓqal’-ӓytemnӓren, muzıka qoralların hӓm başqalarnı tanıtı yağınnan bu ӓsӓr bik üzençӓlekle hӓm törek xalqına yaqın”,-dip sanıy Çulpan xanım.

  Yomğaqlap şunı ӓytergӓ kirӓk, Ğalimcan İbrahimov icatında tatar xalqınıñ küp kenӓ yolaları turında mӓğ’lümat  saqlanıp, alar onıtıla bara torğan yolalarnı, küreneşlӓrne torğızırğa da yӓrdӓm itӓ torğan çığanaq bulıp tora.

Küpğasırlıq tatar hӓm böten törki ӓdӓbiyat kügendӓ yanğan iñ yaqtı yoldızlarnıñ berse, bay icadi miras qaldırğan yazuçı, kürenekle dӓwlӓt hӓm cӓmӓğat’ êşleklese, ӓdӓbiyat teoriyӓsen hӓm tӓnqıyden üsterügӓ zur öleş kertkӓn şӓxes, tel, ӓdӓbiyat, tarix fӓnnӓre ölkӓsendӓ êşlӓgӓn kürenekle ğalim hӓm möğallim  Ğalimcan İbrahimov kebek zur talant iyӓlӓre bezne hӓrwaqıt soqlandıra, ğorurlandıra, alarğa dan cırlıybız hӓm ӓdӓbiyatqa kertkӓn öleşlӓrenӓ söyenep, rӓxmӓt süzlӓrebezne bügenge köndӓ dӓ belderӓbez.

Çığanaqlar:

1)https://tatar-inform.tatar/news/culpan-zaripova-cetin-almacuar-asaren-törek-telena-tarema...

Möbӓrӓkşina Z.<<Çulpan Zaripova-Çetin <<Almaçuar>> ӓsӓren törek telenӓ tӓrcemӓ itkӓndӓge awırlıqlarnı atadı.<<Tatar-inform.tatar>>.22.02.2023

2) https://www.antat.ru>iyli>ı...PDF

Miñnullina F.X.<<Mӓdӓniyӓtlӓr törlelege kontektında Ğalimcan İbrahimov mirası>>(Xalıara Konferenŝiyӓ Materialları).Qazan.2017

Törle çığanaqlardan tuplap ӓzderlӓwçe: Kadriyӓ Meyvacı.