“Kontrol’ mindä”

Yazmabızda Metanıñ (Facebooknıñ) Habitat Cämğıyäte partnyerlığında çınğa aşırğan “Kontrol’ mindä” isemle proyektı qısalarında sanlı qurqınıçsızlıqqa tuqtalırbız.

Bügenge köndä kiñ taralğan sanlı dön’yada soŝial’ säxifädäge akkauntlarıbız häm şäxsi mäğlümatlarnıñ qurqınıçsızlığı mäs’äläsendä xäbärdarlığıbıznı niçek arttırıp bula soñ?

Bu mäs’älä bik möhim. Çönki här kön tirä-yağıbızda kimendä ber keşe soŝial’ säxifädäge akkaunt qurqınıçsızlığı belän bäyle qıyınlıqlar kiçerä.

Bu mäs’älädä nindi çaralar kürep bula häm şäxsi mäğlümatlarnı niçek saqlap bula? Xäzer bu mäs’älägä tuqtalıyq.

Sanlı transformaŝiya

Sanlı transformaŝiya bezneñ tormışqa 2.0 industriyase belän kertelgän häm äle dä däwam itä torğan proŝess.

Êlektr belän başlanğan bu barış 3.0 häm 4.0 industriyase bulğan küp ölkälärgä caylaştırılğan.

Sanlı dön’yada sälamät qalu öçen närsälär başqaru zarur?

• Sport zalğa yazılığız.
• Meditaŝiya yasağız. 
• Kitap uqığız.
• Öydäge xayvannarnı yaratığız.
• Yaratqan cırlarnı tıñlağız.

Sälamät sanlı ğadätlärne niçek barlıqqa kiterergä?

• Konŝentraŝiya öçen tınlıq urnaştırığız.
• Teknologiyadän yal itegez.
• Waqıtnı yaxşılap bülegez.
• Yoqı sägätenä ähämiyät biregez.
• Küz sälamätlegenä iğtibar itegez.

Sanlı moxittä mäğlümatnı niçek tikşerergä?

• Êçtälekne kimendä 3 çığanaqtan tikşerü zarur. 
• Êçtälek yuq ikän räsemnärne tikşerergä häm êçtälekkä turı kilep kilmäwen qararğa kiräk.
• Urtaqlaşqanda nindi näticälär tudıra alaçağın uylap urtaqlaşu zarur.

Onlayn moxittä qurqınıçsız mäğlümatkä ireşü öçen närsä êşlärgä kiräk?

• Original’ çığanaq tabığız.
• Çığanaqnı raslağız.
• Ber ğenä çığanaq saylamağız.
• Xäbärne raslawçı çığanaqlarğa küz salığız.

Sanlı moxittä qurqınıçsız parol’ öçen täqdimnär:

• Parol’da kimendä ber simvol bulırğa tiyeş.
• Kim digändä ber keçkenä häm ber zur xäref qullanığız. 
• Kimendä 7 törle simvol häm xäreftän torırğa tiyeş.  
• Xäterdä ciñel qalırğa tiyeş.
• Şäxsi mäğlümattan bulmasqa tiyeş, mäsälän tuğan kön, äti-äni iseme.
• Törle internet säxifäläre öçen ber ük parol’lär qullanmağız.

Äti-änilär soŝial’ säxifädä närsälärgä iğtibar itärgä tiyeş?

•        Urtaqlaşılğan räsemnär xosusıylıqnı bozırğa tiyeş tügel.

•        Qayber räsemnär urtaqlaşılmasqa tiyeş.

•        Naçar niyät belän qullanıla alınaçaq êçtälek bulmasqa tiyeş.

•        Şäxsi tormışnıñ yäşeren xälen bozarğa tiyeş tügel.

•        Sanlı moxittä balalar qaldırğan êzlär kiläçäktä alar öçen problema bulırğa tiyeş tügel.

Çığanaq: Meta häm Habitat cämğıyäte