Türkiye Süriyӓ sӓyӓsӓten üzgӓrtӓme?

Berniçӓ atna buyı dӓwam itüçe bӓxӓslӓr hӓm yasaluçı açıqlawlar Türkiyeneñ Süriyӓ sӓyӓsӓten üzgӓrtergӓ ӓzerlӓnüenӓ işarӓt itӓ. Türkiye prezidentı Räcäp Tayyip Ärdoğan Ukrainadan qaytqaç yasağan açıqlawı belӓn bӓxӓslӓr dӓ arttı. Dӓwlӓt başlığı: “Süriyӓ belӓn yuğarı dӓrӓcӓdӓ adımnar yasarğa telibez,” – dide.

Bu süzlӓr Soçidağı Ӓrdoğan-Putin söylӓşüennӓn soñ tağın da mӓgnӓle buldı, Soçidağı söylӓşüneñ töp kön tӓrtiben dӓ Süriyӓ tӓşkil itte. Türkiyeneñ Süriyӓ sӓyӓsӓtendӓ Ӓsӓd citӓkçelege belӓn söylӓşü mӓs’ӓlӓsendӓ üzgӓreş kötelӓ.

Bu barışta 4 möhim başçanıñ buluın kürä alabız.

Berençe başça hiçşiksez BMO İminlek şurasınıñ 2254 nomerlı qararı qısalarında tınıçlıq maqsatlı çişeleş barışın dӓwam itterü. Türkiyeneñ xӓzerge poziśiyase bolay da ӓlege qarar buyınça küzdӓ totılğan sxemağa turı kilӓ. İkençe törle ӓytkӓndӓ, Töp qanunnıñ yazıluı, saylawlarnıñ ütkӓrelüe hӓm waqıtlıça xökümӓtneñ qorıluı 2254 nomerlı qararnıñ nigezen tӓşkil itӓ. Şul rӓweşle Süriyӓ citӓkçelege belӓn mönӓsӓbӓtlӓrne urnaştıru maqsatı bu çişeleş prośessın çittӓ qaldıra almıy.

İkençe başça isӓ terrorçılıqqa qarşı körӓş. Astana kileşüen iğtibarğa alsaq, Dimӓşk belӓn Ӓnkara citӓkçeleklӓre arasında terrorçılıq belӓn körӓş mӓs’ӓlӓsendӓ töp tekstnıñ barlığı turında söylӓşergӓ mömkin. Rusiyӓneñ dӓ Türkiyene rejimğa yünӓltüe logikası bu töp tekst östendӓ tözelgӓn. Lӓkin Süriyӓ rejimı belӓn PKKğa qarşı körӓş mӓs’ӓlӓsendӓ yaña partnyerlıknıñ niçek tözelӓçӓge ӓlegӓ bilgesez. Şunıñ öçen Türkiye yӓisӓ rejimnıñ PKK mӓs’ӓlӓsendӓge sӓyӓsӓtlӓren kiñ qırlı rӓweştӓ üzgӓrtüe kirӓk. Monda al’ternativa turında söylӓşӓ alabız. Bu ixtimallarnıñ barısı da qısqa möddӓtle çişeleş alıp kilӓ alaçaq.

Berençese - rejimnıñ Türkiye çigendӓge PKK oyaların beterüe mӓs’ӓlӓse. Şulay uq Menbiç hӓm Tel Rıfat kebek töbӓklӓrdӓn dӓ rejimnıñ PKKnı çitlӓşterüe kirӓk bulaçaq. Bügenge köndӓ rejimnıñ terror oyışmasın bu cirlӓrdӓn kitüen yӓisӓ qoralsızlanuın tӓêmin itü mömkinlege dӓ, sӓlӓte dӓ yuq, PKK da moña niyӓtle tügel. Başqa ixtimal isӓ - rejimnıñ da yӓrdӓme belӓn urtaq yanaw bulğan PKKğa qarşı Türkiyeneñ Süriyӓ Milli Armiyase belӓn xӓrbi çistartu başqaruı. Şulay itep Türkiyeneñ iminlek borçuları betӓçӓk hӓm rejim PKKğa qarşı köçlӓnӓçӓk. Nӓq menӓ monda rejimnıñ PKKnı Türkiyegӓ qarşı qullanu mӓs’ӓlӓsendӓge astırtın plannarı ğamӓlgӓ kerӓ.

Yӓgni Türkiyeneñ Süriyӓ citӓkçelege belӓn PKK mӓs’ӓlӓsen beterü öçen yaqınayuı qısqa möddӓttӓ çişeleş alıp kilӓ almıy çönki Süriyӓ citӓkçelege PKKnı şul uq waqıtta Türkiyegӓ qarşı qullanudan taypılmıy.

Öçençe başça isӓ – waqıtlıça saqlaw statusında bulğan qaçaqlarnıñ Türkiyedӓn Süriyӓgӓ qaytuları. Bu iñ qatlawlı mӓs’ӓlӓlӓrdӓn berse, sӓyӓsi çişeleç bulmıyça qaçaqlarnıñ ayıruça rejim kontrol’ itkӓn cirlӓrgӓ qaytuın kötü döres tügel. Soñğı yıllarda rejim töbӓgenӓ qaytuçılar oçraşqan möğamӓlӓ borçuğa sala. Livan hӓm Yordaniya belӓn rejim arasında dialog mӓs’ӓlӓsedӓ bernindi kirtӓneñ bulmawına qaramastan ike ildӓn dӓ kire qaytular bik çikle. Türkiyedӓge qaçaqlarnıñ isӓ rejim töbӓgenӓ qaytu mӓs’ӓlӓsen barı tik Ӓsӓd rejimı belӓn genӓ küreşep mömkin qılu awır kebek. Tağın da möhime – bu kileşüne sxemasız ütӓw qaçaqlar mӓs’ӓlӓsendӓ tağın da zur qıyınlıqlarnı kiterep çığara ala. Rejim çit illӓrgӓ kitüçelӓrgӓ xıyanӓtçe itep qarağan, asqorıma bötenlӓy cimerelgӓn hӓm rejimnıñ iqtisadi köçe çikle bulğan şartlarda qaçaqlarnı kire cibӓrü çınnan da awır wazifa.

Dürtençe hӓm bӓlki dӓ iñ möhim başça isӓ oppoziśiyaçel’lӓrneñ wazğıyӓte. Ӓsӓd citӓkçelege oppoziśiyaçel’lӓr belӓn tatulaşu mӓs’ӓlӓsendӓ quyğan şartlarnı qabul itü oppoziśiya öçen birelü kebek. Qoral taşlaw belӓn ber rӓttӓn barlıq xӓrbi hӓm sӓyӓsi strukturanı yuqqa çığarıp, Ӓsӓd citӓkçelege belӓn söylӓşü östӓle artına utıru mömkin kebek kürenmi. Türkiyeneñ dӓ monı qabul itüe mömkin tügel. Türkiye prezidentı Räcäp Tayyip Ärdoğannıñ tağın da yuğarı dӓrӓcӓ mӓs’ӓlӓsenda yasağan açıqlawı waqıtında YPG hӓm rejim köçlӓreneñ Êl Babnı raketalar belӓn bombağa totuı rejimnıñ oppoziśiya töbӓklӓrenӓ niçek qarawın kürsӓtep tora. Türkiye tön’yaq töbӓklӓrdӓn çigenmiçӓ mondıy barışnı başlatırğa telӓmӓgӓn rejim Türkiyedӓn iñ küben alıp söylӓşü östӓle artına utırırğa teliyӓçӓk.

Oppoziśiya mӓs’ӓlӓsendӓ İdlib küzlegennӓn qarağanda isӓ êşneñ tağın da butalçıq buluın añlıybız.

Şunıñ öçen soñğı waqıtta ӓytelüçe süzlӓr Türkiyeneñ Süriyӓ sӓyӓsӓtendӓ strategiya üzgӓrtü urınına problemalarnı çişü öçen yaña iniśiativa alırğa telӓwen kürsӓta.

Murat Yäşeltaş - SETA agentlığınıñ İminlek tikşerenüläre bülege mödire, yazuçı, professor