Törkiyä-Awrupa Berlege mönäsäbätläre borılış noqtasında

Soñğı atnalarda Törkiyä belän Awrupa Berlege arasında barlıqqa kilgän kiyerenkelek mönäsäbätlärneñ kiläçäge belän bäyle citdi şöbhälär tudırdı.

Süz kiyerenkelekkä säbäpçe bulğan şaqtıy täraqqıyät’ turında bara. Alar arasında Törkiyä ozaq waqıt alıp barğan tışqı säyäsät aktivizmı bar. Liviya belän ber rättän Könçığış Urta diñgez häm Süriyädä Törkiyäneñ tışqı säyäsät totışı Awrupada şaqtıy uyınçını tınıçsız itte. Ayıruça da Liviya häm Könçığış Urta diñgez mäs’äläsendä Awrupa belän Törkiyä arasındağı kiyerenkelek citdi ülçämgä ireşte.

Soñğı itep Törkiyä bayraqlı şäxsi säwdä köymäseneñ xalıqara xoquqqa qarşı bularaq İrini operaŝiyase qısalarında tikşerelüe mönäsäbätlärneñ soñğı êtabın ap-açıq itep kürsätä. Oyıştırılğan operaŝiyaneñ xoquqsız häm qanunsız buluın ber yaqqa quyıp torsaq, Awrupa Berlegeneñ Törkiyägä qarata totışı tağın da naçar. Awrupa Berlegenä kürä Törkiyä töbäktä härwaqıt problema tudıruçı uyınçı. Törkiyä üzen Awrupanıñ ber öleşe bularaq kürüen açıqlağan waqıtta mondıy ğamälneñ başqarıluı Törkiyä öçen dä şaqtıy soraw işaräten tudırdı. Xäzer isä bar iğtibar Awrupa Berlege Liderlar oçraşuına yünälde.

Törkiyägä qaraş cähatendä öleşçä partnyerlık turında süz barsa da, Awrupa Berlegeneñ Änkarağa qarata nindi säyäsät alıp baruı zarurlığı mäs’äläsendä praktik kileşü kürenmi. Franŝiya, Greŝiya, Kön’yaq Kipr Grek Citäkçelege kebek uyınçılar Törkiyägä qarşı bulğan frontnıñ aldınğıları arasında. Afina citäkçelege Törkiyäneñ Urta diñgezdä üzenä qarşı alıp barğan säyäsätne tigezläw öçen Awrupa Berlegen Törkiyägä qarata çikläw qullanırğa çaqıra. Franŝiyaneñ isä Awrupa Berlege êçendä Törkiyä dustı bulmawı ap-açıq. Makron öçen Törkiyä citdi problema bulıp tora. Liviyadan alıp Süriyägä qadär barlıq tışqı säyäsät mäs’älälärendä Makron köndäş bularaq Änkaranı kürä. Törkiyägä qarşı front Awrupa Berlegeneñ Törkiyägä totışın bötenläy ük bilgeli almıy. Çönki Germaniya belän ber rättän İspaniya, Portugaliya, İtaliya häm Mal’ta kebek uyınçılar Törkiyäne yuğaltu yaqlı tügel. Törkiyä alar öçen barı tik iqtisadi partnyer ğına tügel, ä şul uq waqıtta Awrupa iminlege öçen bik kiräkle regional’ köç. Ayıruça Germaniyaneñ qanunsız migraŝiya mäs’äläsendäge totışında Törkiyä bik möhim urın alıp tora. Awrupa Berlegeneñ bik citdi başqa problemaları arasında Törkiyägä qarata çikläw qararı qabul itüneñ üze belän bergä alıp kiläçäk üzqıymmätlärne qanäğat’länderü mäs’äläsendä ayıruça Germaniya qarşı. Şunıñ öçen Törkiyäne yuğaltuğa kiteräçäk qırıs çikläw qararı mömkin kebek kürenmi. Monnan tış oçraşuda Törkiyäne kisätü kebek qarar çığa ala. Bu kisätüneñ Könçığış Urta diñgez mäs’äläsenä qarayaçağı kürenä.

Barlıqqa kilgännärdän soñ Törkiyä Awrupa Berlegen dialogka çaqırdı. Törkiyä ilbaşı Räcäp Tayyip Ärdoğan problemalarnı diplomatiya häm söyläşü yulı belän çişü yaqlı buluın açıqladı. Ärdoğan mäs’älälärdä “härkem qazansın” añlayışı bulğan diplomatiyane täqdim itä Awrupa Berlegenä. Monıñ öçen dä regional’ konferenŝiya täqdime bar berlekkä. Läkin bu mäs’älädä Awrupa Berlege älegä uñay cawap birmäde.

Awrupa Berlege üz yazmışın bäxäsläşkän çorda Törkiyäneñ niçek bäyälänäçäge bik möhim. Törkiyäsez Awrupanıñ köçle xalıqara mönäsäbätlär uyınçısı buluı mömkin tügel. Tağın da möhime – Törkiyä doşman itep iğlan itelgän şartlarda Awrupa Berlege regional’ ülçämle säyäsät tä alıp bara almıy. Şunıñ öçen Awrupa Berlegeneñ Törkiyäne qabat küzdän kiçerüe häm yaña mönäsäbätlär qoruı qotılğısız. Greŝiya yäisä Kön’yaq Kipr Grek Citäkçelegenä biklängän Awrupa Berlege strategiyase Törkiyäne añlıy almıy.

Murat Yäşeltaş

SETAnıñ qurqınıçsızlıq tikşerenüläre bülege mödire, yazuçı