Vakśina

Törkiyädä vakśina yasaw êşçänlegeneñ täwge tapqır Ğosmanlı imperatorlığı çorında başlanuın belä idegezme?

1721nçe yılda Angliyä ilçeseneñ xatını lêdi Montegyu üz ilenä yazğan ber xatta İstanbulda çäçäk awıruına qarşı vakśina dip ataluçı bernärsä yasaluın äytä. Bu xat vakśina yasaw belän bäyle saqlanğan iñ borınğı dokument.

Franśuz ximigı häm mikrobiologı Lui Paster qotırğan êtlär östendä uzdırğan täcribälären däwam itü öçen ul waqıttağı däwlät citäkçelärennän matdi yärdäm sorıy. Padişah Abdulxämit İkençe yärdäm itä aluın belderä, ämma êşçänlekneñ İstanbulda alıp barıluın teli.  Paster bu täq’dimne qabul itmi. Padişah, şulay da, aña 10 meñ altın cibärä. Monnan tış, Ğosmanlıdan 3 keşeneñ Paster yanında yärdämçe bularaq öyränüen teli. Älege törkem Franśiyädän kire qaytışlıy qotıru çire mikrobı kertelgän söyäk celege alıp qayta. 1887nçe yılnıñ ğıynvarında qotırudan däwalaw oyışması açıla. Bu dön’yada öçençe, könçığışta isä berençe şundıy ob’yekt bula.

Bäysezlek suğışı çorında da zur şartlar astında xaywan häm keşe öçen vakśinalar çığarıla. Citeşterü cömhüriyät çorında da däwam itä. 1940nçı yıllarga qadär tif, difteriya, tuberkulyez, xolera, koklyuş, tartışu awıruı, qotıruğa qarşı vakśinalarnı seriyäläp çığaru başlana. 1940nçı yılda Törkiyä xolera kizüe belän köräşü öçen Qıtayğa vakśina yasap cibärä.