Tıyılğan İslam däwläte terrorçıları (DEAŞ) qabat başın kütärä

Sonğı atnalarda Ğıyraq häm Süriyädä DEAŞnıñ höcüm grafigında kisken kütärelü küzätelä. Anıñ artında oyışma üz itä torğan yaña strategiyä buluın söyli alabız. Terrorçılar koronavirus kizüen qabat höcümnär oyıştıru, üz artınnan iyärüçelärne därtländerü häm Yaqın Könçığış, Afrika häm Aziyädäge totrıqsız regionnar öçen al’ternativ aktyer buluı fikeren nığıtu öçen qullana. Monı – çülgä tayanuçı partizan strategiyäse dip atarğa mömkin. Älege strategiyäneñ ber öleşe bularaq DEAŞ Färat yılğasınıñ könçığış häm könbatışında êlekkege çeltären yañartırğa tırışa. İñ zur maqsatı – regional’ köçen qabat torğızu.

DEAŞ koronavirus kizüe çorında päyda bulğan totrıqsızlıqtan faydalanıp global’ terelügä küçärgä teli. Pandemiyä başlanğannan soñ dön’ya külämendä iminlek çaraları mömkinlekläre qaqşadı. Bu DEAŞnıñ Äfğanstan, Könbatış häm Üzäk Afrika, Saxel’, Misır häm Yämändäge operaśiyälären tizlätte. Ğıyraq, Mal’divlar häm Filippinnardağı höcümnärdä, ayıruça, kizü säbäpçe bulğan buşlıqnı qullanuı kürenä. Bu däwlätlärneñ tışında, oyışma Könbatışqa höcüm çaqıruların agressiv räweştä iğ’lan itte.

Añlaşıla ki, DEAŞ terrorçı oyışması koronavirus pandemiyäse säbäpçe bulğan krizisnı forsat bularaq kürep terrorçılıq aktları strategiyäsen yañadan qarap çıqtı. Bu, ayıruça, Ğıyraq häm Süriyäneñ DEAŞqa qarşı koaliśiyäseneñ operaśiyä häm öyränülärdä koronavirus säbäple üzgäreşlär kertelüennän soñ tağın da açıq kürende. Terrorçı oyışma bu xälne tiz genä êläkterep aldı häm cirsez-xälifät çorınnan soñ bulğan adaptaśiyä strategiyäsen qabat tereltte.

Franśiyäneñ Ğıyraq belän kileşü nigezendä xärbilären çığaruı, AQŞnıñ xezmätkärlären qayber bazalardan aluı häm öyränü êşçänlegeneñ tuqtatıluı Ğıyraqta DEAŞ belän köräşne köçsezländerde, ä oyışmanıñ höcümnäreneñ bik tiz artuına säbäpçe buldı. Terrorçılarnıñ Ğıyraqtağı ğamällärendäge artu kiñ geografik mäydanğa cäyelgän sönni ğaräp cirlärendä tormışqa aşırıla. Höcümnärneñ törläre DEAŞ äğ’zaları imin räweştä uza ala torğan täêminat häm yärdäm çeltäreneñ barlığın raslıy. Bu qayçandır DEAŞ idarä itkän töbäklärdä “küzgä kürenmäs xälifät” räweşendäge qabilä strukturaların qullanıp başqarılırğa mömkin.

2020nçe yılnıñ aprelendä DEAŞ terrorçı oyışması dön’yanıñ törle poçmaqlarında “Suğışçılarnın uñışı” êşçänlegenä yomğaq yasawçı 2 infografik çığardı. Berençese 2nçe-8nçe aprel’ne üz êçenä ala häm bu waqıt êçendä 60 höcüm yasaluın kürsätä. İñ küp qorbannar Könbatış Afrikada bulsa da, DEAŞ êşçänlekläreneñ yartısı Ğıyraqta tormışqa aşırıla.

2020nçe yılnıñ 16nçı aprelendä DEAŞ başqa ber infografik çığardı. Anısı 9-15nçe aprel’ könnärenä yomğaq yasıy. Bu çorda 49 höcüm tormışqa aşırılğan, 33e-Ğıyraqta.

Ğıyraqtağı höcümnärneñ ähämiyätle öleşe koronavirus säbäple uramğa çığu çikläwläre bulğan aprel’ ayında yasalğan. Monıñ belän bergä xökümättäge ığı-zığı, bäxäsle cirlär öçen tartqalaşular, kizü säbäple xärbilär sanı kimetelü häm AQŞnıñ üzgärüçän poziśiyäse DEAŞ öçen forsat buldı. Küzläw oyışmalarınıñ xisaplarınnan kürengänçä, Ğıyraqta 3000 tiräse DEAŞ suğışçısı bar.

Süriyädäge bilgesezlek tä DEAŞnıñ êşenä yarıy. Älege ilneñ törmälärennän oyışmanıñ 500gä yaqın suğışçısı qaçtı. Bu Ğıyraqta yäşeren terrorçılıq kampaniyäse alıp baru öçen citärlek san. 

Koronavirusqa qadärge çor belän çağıştırğanda, Ğıyraqta DEAŞqa qarşı oyıştırılğan operaśiyälär ber ayda urtaça 20gä citte. Bu da älege oyışmanıñ kütärelep kilüçe yanaw buluın raslıy.

Şulay uq, DEAŞnıñ höcüm törleleklärendäge artu - cirle qurqıtulardan tağın da qatlawçı höcümnärgä küçüen kürsätä. Êlegräk cirle wäqalätle zatlarnı üterü häm bik qatlawlu bulmağan höcümnärgä östenlek birelä ide. Koronavirus kizüendä DEAŞ tağın da kübräk quldan yasalğan şartlatqıç belän poliśiyä häm xärbilärgä tozaq qora. Yaxşırtılğan häm tağın da oyışqan töstäge älege höcümnär, Ğıyraq xärbi wäqalätleläreneñ fikerençä, 2019nçı yılda AQŞ tarafınnan üterelgän DEAŞ liderı urınına kilgän yaña citäkçeläre Äbu İbrahim äl-Xaşimi äl-Kuräyşinıñ täêsiren köçäytü häm nığıtuğa xezmät itä.

Süriyädä dä, Ğıyraqtağığa oxşaş räweştä, DEAŞnıñ höcümnäre artuı kürenä. Süriyädäge iñ ähämiyätle höcümnärneñ berse 9nçı aprel’dä buldı. DEAŞ suğışçıları Suxna şähärçege häm anıñ tiräsendäge rejim poziśiyälären maqsat itep aldı. Rusiyäneñ hawadan köç birep toruına qaramastan, 2 kön däwam itkän bäreleşlärdä 32 rejim xärbiyeneñ ğomere özelde, 26 DEAŞ suğışçısı üterelde. Älegä qadär DEAŞ ta, başqa oyışma da höcümneñ cawaplılığın üz östenä almadı.

DEAŞ yaqınça 1 yıl Süriyä armiyäse, şiğıy suğışçılar häm SDGğa qarşı intensiv êşçänlek alıp bara. Bu ğamällär aşa çığarılğan model’ şunı kürsätä: oyışma bomba quyılğan texnika belän höcümnärne arttırdı, tozaq quyu, mina yäşerü häm qorallı höcüm şikelle ısullarnı yış qullana.

Yomğaqlap äytkändä, DEAŞnıñ koronavirus çorın forsat bularaq qullanuı añlaşıla. İn küzgä bärelgäne –kübräk Ğıyraqnıñ nişanğa alınuı. İkençe urında – Süriyäneñ urın aluı kürenä. Ämma Ğıyraqnı bu nisbättän tağın da yaqınnan küzätep baru kiräk.    

Murat Yeşiltaş

SETA/ qurqınıçsızlıq tikşerenüläre bülege direktorı, yazuçı