İdlibtäge keşelek krizisı

Äsäd rejimı Rusya häm İrannıñ yaqlawı belän ozaq waqıt İdlibkä höcümnären däwam itterä. Barı tik soñğı 2 ayda ğına da 200 meñnän kübräk keşe yäşägän cirlären taşlap kitte, meñnärçä keşeneñ ğomere özelde häm yaralandı. Rejim häm berlektäşläre barı tik xärbi maqsatlarnı ğına tügel ,turıdan turı tınıç xalıqnı nişanğa alıp töbäkne başta keşesez qaldırırğa,  annan soñ anı qulğa töşerergä tırışa. Süriyäle oppoziśionerlar öçen soñğı nığıtma, soñğı ähämiyätle urın bulğan İdlibtä awır şartlarda 4 millionğa yaqın keşe yäşi, Törkiyä isä bar köçenä biredäge humanitar krizisnı totqarlarğa tırışa.

Säyäsi,iq’tisadi häm sośial’ tikşerenülär waqıfınıñ tışqı säyäsät tikşerenüçese Can Acunnıñ İdlibtäge keşelek krizisı xaqında añlatmasın täq’dim itäbez.

2018 nçe yılnıñ sentyabr’ ayında Soçi kileşüe tözelügä qaramastan rejimnıñ İdlibkä qarata höcümnäre däwam itte, Rusiyäneñ hawa höcümnärenä kereşüennän soñ İdlib yänä bäreleşlärneñ üzägenä äwerelde.Rejim 2019 nçı yılnıñ aprelendä başlatqan höcümnärennän soñ Xamanıñ tön’yağında alğarış täêmin itte , bu barış Morektağı Törek Qorallı Köçläre bazasınıñ qamalışta qaluı häm Han Şäyhun cirlegeneñ oppoziśionerlar tarafınnan yuğaltuı belän tögällände.

Bu barıştan başlap däwam itkän höcümnär häm Rusiyäneñ hawa höcümnäre näticäsäendä tınıç xalıqtan yöz meñnärçä  keşe yäşägän cirlären taşlap kitte. İdlibtäge höcümnärdä 1 million 600 meñ keşeneñ yortsız cirsez qaluı belderelä. Monıñ belän bergä 322 million dollar külämendä matdi zarar buluı äytelä. Soñğı däwerdäge höcümnär näticäsendä Törek Qorallı Köçläreneñ Sumandağı küzätü bazası rejim köçläre tarafınnan qamalğan wäzğiyät’tä.

2019 nçı yılnıñ dekabr’ ayınnan başlap tormışqa aşqan höcümnär näticäsendä tınıç xalıqtan yaqınça 400 meñ keşeneñ Törkiyä çik buyına kilüe belderelä. Rejim İdlibneñ kön’yaq-könçığışında häm Xalebneñ könbatışında tormışqa aşırğan soñğı alğa barular häm höcümnär belän M5 yulın kontrol’ itü , moña bäyle bularaq Maarat äl Numan qalasın qulğa töşerüne maqsat itep quydı. Maqsatına ireşep şähärne qulına aldı.  Rusiya häm rejimnıñ İdlibtä qısqa möddättäge plannarınıñ M4 häm M5 yulların kontrol’ itep, İdlib şähär üzägen dä cir östennän bombalawğa ireşüne maqsat itep quyuı uylanıla.

Bolar belän bergä Rusiya,İran häm rejimnıñ İdlibtäge höcümnäreneñ başqa ber motivaśiyäse -  tınıç xalıq toraq punktların yuqqa çığarıp töbäk xalqın küçenügä mäcbür itü häm Süriyädä idarä itelä torğan demografiyägä ireşü. Monıñ öçen tınıç xalıq küçenügä mäcbür itelä yäisä üterelä. İdlibneñ oppoziśion kiñ xalıq massaları häm qorallı törkemnär urın alu säbäple dä maqsat itep alınuı belderelä.

Törkiyä isä 12 küzätü punktı belän rejim häm berlektäşläre qarşında İdlibtäge keşelek krizisın totqarlıy almasa da kim digändä azaytırğa tırışa. Törkiyä ber yaqtan Rusiyägä  säyäsi,diplomatik täêsiren qullanu êzlänülärendä bulsa , ikençe yaqtan da xalıqara cämäğät’çelek barlıqqa kiterep İdlib mäs’äläsendä krizisnı kimetergä tırışa. Fäqät’ qızğanıç xalıqara cämğiyät’ İdlibtäge millionnarça keşe yazmışına iğ’tibarsız bulıp qaluın däwam itterä.