Törkiyä-Tatarstan universitetlarınıñ urtaq êşçänlege
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 25
Törkiyä häm Tatarstan universitetları arasında urtaq êşçänlek turında qısqaça küzätü
Urtaq tarix, mädäniyät häm dingä iyä törek häm tatar xalıqları arasında tabiğıy bularaq tığız mädäni mönäsäbätlär dä bar. Şunısı üzençälekle: sovet çorında bütän törki qawemnär belän bezneñ mönäsäbätlär tığız bulsa da, Törkiyä belän bäyläneşlär yuq däräcäsendä ide. Ä menä 90nçı yıllardan başlap Qazan belän Änkara, İstanbul araları sovet däwerendäge ozaq ayırılıp torularnı tizräk beterergä telägändäy, bik tä yaqınayıp kitte. Moña, älbättä, Mäskäw belän Änkara arasındağı dustanä, êşlekle säyäsi mönäsäbätlär dä bik nıq yärdäm itte. Säwdä, iq’tisadıy bağlanışlardan tış, mädäniyät, mäğarif, fän tarmaqlarında da Törkiyä-Tatarstan xezmättäşlege kürkäm näticälär birde.
Tatarstan häm Törkiyä yuğarı uqu yortları arasında êlemtälär häm kileşülär 2000nçe yıllarnıñ başında ayıruça iğ’tibarğa iyä.
Qazan däwlät universitetı (bügenge köndä Qazan Federal’ universitetı) Tatar filologiyäse, tarixı häm könçığış telläre bülegendä törek tele 1990nçı yıllarnıñ axırında uqıtıla başlıy. Yänäşä bularaq Qazan pedagogik institutı, Tatar gumanitar institutında da törek tele häm ädäbiyäte uqıtıla, dip belderä Qazan Federal’ universitetınıñ Könçığış tellärne öyränü häm xalıqara mönäsäbätlär bülege citäkçese Êl’mira Xabibullina.
2002nçe yılda Qazan Däwlät universitetında Tatar filologiyäse, tarixı häm könçığış telläre fakultetınnan ayırılıp çığıp “Könçığışnı öyränü institutı” êşçänleğen başlap cibärä. İnstitutta ğäräp, farsı, qıtay tele belän berrättän törek tele uqıtıla. 2003nçe yıldan başlap Törkiyä universitetları belän tözelgän kileşülär nigezendä İstanbul, Märmärä universitetlarınnan professor, doktorlar kilep uqu-uqıtu häm fänni êşçänlektä qatnaşa başlıylar. Şul uq yıllarda Adıyaman universitetı belän kileşü tözelä. Qazan universitetınnan ber törkem uquçı yäş’lär Törkiyägä barıp 2 atnalıq stajirovka ütü mömkinlegenä ireşä. Soñraq Adıyaman universitetında belem aluçı uquçı yäş’lär Qazanğa kilä.
Bu urtaq êşçänlek üsä häm kiñäyä bara. Qazan universitetına härdaim Törkiyäneñ törle universitetlarınnan möğallimlär kilep uquçı yäş’lärgä törek telen, ädäbiyäten, mädäniyäten öyrätüdä küp köç quyalar.
2011nçe yılda Qazan Federal’ universitetında Yunıs Ämrä isemendäge Üzäk üzeneñ êşçänlegen başlap cibärä. 2013nçe yılda bu Üzäktä härber qızıqsınuçı öçen törek tele kursları açıla. Misal öçen 2013-2014 uqu yılında ğına xätta kurslarğa yörep uñışlı imtixan tapşıruçılarnıñ sanı yözdän artıp kitä.
Yunıs Ämrä isemendäge Üzäk êşçänlege qısalarında QFUğa yıl sayın Törkiyädän törek tele häm ädäbiyäte uqıtuçısı cibärelä,küp sanlı däres kitapların häm 2000nän artıq fänni,ädäbi çığanaqnı üz êçenä alğan kitapxanä buldırıla.
Törkiyäneñ Qazandağı baş konsullığı da bu êşçänlektän çittä qalmıy.Törle mädäni çaralar uzdırıla,bu çaralarda Qazan universitetında belem aluçı törek telen,mädäniyäten öyränüçe uquçı yäşlärgä qatnaşu mömkinlege dä tudırıla.
Yunıs Ämre isemendäge Üzäk häm Törkiyäneñ Qazandağı baş konsullığı qatnaşında Qazan Federal’ universitetı häm Tatarsan fännär akademiyäseneñ törle oyışmaları bazalarında törle Xalıqara statusında fänni-ğamäli konferenŝiyälär dä oyıştırıla.
Qızğanıç, 2015nçe yılnıñ 25nçe noyabrendä bulıp uzğan oçqıç waqıyğasınnan soñ Tatarstan häm Törkiyä universitetları arasındağı êlemtälärdä torğınlıq barlıqqa kilä. İkeyaqlı kileşülär yuk itelmäsä dä waqıtlıça tuqtatıla. Qazan Federal’ universitetı qarşındağı Yunıs Ämrä isemendäge Üzäk tä üz êşçänlegen waqıtlıça tuqtatırğa mäcbür bula.
Läkin bu waqıyğalarğa qaramastan şäxsi êlemtälär özelmi. İke yaqnıñ ğalimnäre fänni-ğamäli konferenŝiyälärdä oçraşıp urtaq mäs’älälärne xäl itärgä tırışalar.
Bügenge köndä Qazan Federal’ universitetı Xalıqara mönäsäbätlär, tarix häm Könçığışnı öyränü institutında törek telen, ädäbiyäten, mädäniyäten, tarixın öyränüçelärneñ sanı 300dän arttı.
Şunı da assızıqlap ütärgä kiräk, QFUda bügen 100gä yaqın törek uquçısı belem ala. Alarnıñ kübese Rusiyä xezmättäşlek grantların yawlap alıp kilä. Törek uquçı yäş’lär Qazannı, QFUın üz itep, yaqın itep saylıy häm uqularınnan bik qanäğat’ bulıp watannarına qaytıp urnaşalar.
Bügenge köndä Änkara universitetı, Boğaziçi universitetı häm İstanbul universitetınnan QFUna kileşü tözü, urtaq uqu programmaların açu, urtaq fänni êşçänlek alıp baru täq’dimnäre kilep ireşte. Bu kileşülärneñ imzalanuı da yaqındadır digän ömet bar.
Törkiyä, Tatarstan Cömhüriyäte öçen dä, ğomümän Rusiyä däwläte öçen dä säyäsi häm iq’tisadi strategik partnyor (quldaş). Uqu-uqıtu häm fänni ölkädä dä urtaq proyektlarnıñ sanı çiksez.
Şul nisbättän Qazan Federal’ universitetınıñ Xalıqara mönäsäbätlär, tarix häm könçığışnı öyränü İnstitutında bu proyektlarnı tormışqa aşıru öçen şaqtıy zur potenŝial tuplanğan. Küpsanlı uqu-uqıtu programalarında uquçılarğa törek tele, tarixı, mädäniyäte uqıtılıp kilü bu potenŝialnı tağın da üsterergä mömkinlek birä, di üz yazmasında Qazan Federal’ universitetınıñ Könçığış tellärne öyränü häm xalıqara mönäsäbätlär bülege citäkçese Êl’mira Xabibullina.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1)R.N.Güntekin.Çalı qoşı:Roman.Tahir Nurmöxämmätov tärcemäse.Qazan:Tatar.kit.näşr.,1990
2)TATARİCA:LITERATURE.
a)F.S.Sayfullina,Qazan Federal Unever.,Qazan,420008.
b)A.Z.Valiieva,National Research Univer.Higher school of Economics.,Moscow,101000.
