İzrail AQŞqa küpmegä töşte

AQŞnıñ dön’yaküläm säyäsätenä qarasañ, priñśipial’ däräcädä bik küp yağın tänqıyt’läsäk tä, älege säyäsätneñ mänfäğat’ indekslı raśional’lek ikäne kürenep tora. Amerikanıñ Yaqın Könçığış säyäsätenä iğ’tibar itsäñ, prinśipial’lek tügel, üz ileneñ, amerikalılarnıñ kirägenä säyäsät alıp baruın söyläw mömkin tügel şikelle.  Dön’yadağı barlıq xalıqlarnıñ qarşı çığuına, BMOdağı tawış birüdä yapa-yalğız diyärlek qaluına qaramastan, AQŞnıñ Qudüsne İzrailneñ başqalası dip iğ’lan itüe Amerika xalqına prinśipial’ däräcädä häm matdi bularaq nindi fayda kiterä ala? Süriyädä AQŞnıñ närsä êşlärgä teläwe, maqsatınıñ ni buluı xaqında ber aqıllı açıqlaw tabıp bulamı?

AQŞnıñ üze tarafınnan da terrorçı oyışması dip qabul itelgän PKKnıñ Törkiyä tarafınnan Süriyädäge däwamçısı bularaq kürelüçe YPGgä açıqtan-açıq yärdämeneñ êzlekle açıqlawı barmı?

Törkiyägä yanaw

Küptän tügel AQŞ ilbaşı Tramp, terrorçı oyışma YPGgä höcüm itkän oçraqta, Törkiyägä awır iq’tisadi suğış belän yanadı. Älbättä,  Änkara idaräse bu qurqıtularğa başın iyep, çik buyında terrorçı oyışmasınıñ oyalawına röxsät itmäyäçäk. Distälägän yıllar ilgä häm tınıç xalıqqa qarşı härtörle terrorçılıq çaraları oyıştırğan ber oyışmanıñ çiktäş däwlät tözüen qarap tormayaçaq. AQŞnıñ açıqtan-açıq yanawına qaramastan, Törkiyä, töp maqsatı - töbägendäge terrorçı oyışmaları bulu säbäple, üzen tıyınqı tota. Ämma ul çarasız tügel. Kiräk bulsa, AQŞ belän barlıq mönäsäbätlärne küzdän kiçerüçe prośess başlıy ala. Törkiyä xäzer êlekkege şikelle tügel.

AQŞnıñ Yaqın Könçığıştağı irraśional’legeneñ raśional’lege barmı?

Bu noqtada AQŞnıñ Yaqın Könçığışta nişläp prinśipial’ dä, matdi bularaq ta üzenä fayda kitermägän irraśional’ säyäsät alıp baruı sorawı başqa kilä. Qudüs qararındağı şikelle, nigä barlıq xalıqlarğa qarşı çığa?

AQŞ, Törkiyäne tulısınça yuğaltu bärabärenä,  PKKnıñ Süriyädäge däwamçısına teläktäşlek kürsätä. Nik üze ük terrorçı bularaq tanığan oyışmanın ber qanatın NATO äğ’zası bularaq küp kenä ildä ber safta barğan, distä yıllardır berlektäş sanağan Törkiyädän östen kürä?

Nigä uramdağı töreklär, ğaräplär häm kördlär tarafınnan üzlärenä höcüm bularaq kürenergä mömkin telne qullana?

Terrorçılıqqa açıqtan-açıq yärdäm belän assośiaśiyäläşüçe AQŞ anlayışın nigä üz qulı belän tudıra?  

AQŞ bolarnıñ bötenesen nigä êşli?

İzrail faktorı

AQŞ tarafınnan bolarğa bäyle DEAŞ häm İran märkäzle açıqlawlar yasala. Ämma alar berniçek tä ışandırmıy.

AQŞnıñ aldan kürelmägän, irraśional’ säyäsätlärenä qarağanda, töbäktä başlıça İzrail belän bäyle wäzğıyät’tä älege tördän başnı yuğaltu kürenä. AQŞ İzrail belän bäyle mäs’älälärdä üz mänfäğat’lären dä ber qırıyğa quyuçı irraśional’lekkä iyä. İzrail teması kön üzägendä bulğanda Amerikanıñ aqılğa sıymas säyäsäte, hiçşiksez, AQŞqa da, İzrailgä dä, sionist bulmağan aqıl iyäse yähüdlärgä dä awırlıq kiterä.  

İzrailneñ AQŞ östenä töşkän bäyäse

• AQŞ mänfäğat’läreneñ isäpkä alınmawı. Xäzerge waqıtta yış qına tışqı säyäsätneñ milli mänfäğat’lärne küzdä toruı äytelä. İzrail üzäk tema bulğanda, AQŞ üz mänfäğat’lärennän baş tarta.
• Ğadellek, bäysezlek, keşe xoquqları şikelle universal’ qıymmätlär häm solıx taraflı böten dön’yağa qarşı çığuı.  İzrailneñ basıp aluçı häm höcümçel säyäsätlären bersüzsez teräk buluı, tabiğıy bularaq, keşelek vöcdanında mäxküm itelä, AQŞqa qarşılıqnı arttıra.    
• Töbäk illäre, töbäktä yaşawçelärgä qarşı buluı. Yaqın Könçığışta barı tik İzrail indekslı säyäsätneñ küzätelüe, kürşe däwlätlärgä yanaw tele qullanılu - illär däşmäsä dä, xalıqlarda qanäğat’sezlek xise uyata.
• AQŞnın tışqı säyäsäte, êş İzrail belän bäyle bulğanda, bäysezlegen yuğalta. Bu İzrailne tağın da höcümçel, basıp aluçan häm genośidqa taba baruçı xälgä kiterä.   
• Antisemitizmnıñ artuı. İzrailgä täêmin itelüçe bersüzsez teräk anıñ tarafınnan höcümnär häm keşeleksez programmalarınıñ artuına kiterä. Bu isä dön’yada antisemitizmnıñ kübäyüeneñ töp säbäbe. Bersüzsez rasaçılıq - kemgä qarşı buluına häm qaydan kilüenä qaramastan, qabul itelmäs.     
• İzrailneñ iminlek qurqınıçınıñ artuı. AQŞnıñ İzrailgä yärdäme, asılda, anıñ iminlegenä öleş kertü tügel, iminlek qurquın tağın da tiränäytüçe säyäsät küreneşendä. Höcümçel bulmağan häm aqıllı säyäsät alıp baruçı İzrail töbäktä tağın da azraq qanäğat’sezlek cıyaçaq.   

AQŞ İzrailgä täêmin itüçe bu irraśional’ yärdämne nigä bersüzsez däwam itä? Bu başqa mäqaläneñ teması. Xäzergä İzrail loddiseneñ köçenä häm yalğannarına qaramastan, AQŞta berkemneñ dä bu irraśional’ säyäsätkä, dön’yadağı iñ köçle däwlätneñ keçkenä genä il artınnan söyrälüenä teläktäşlek kürsätmäwen äytü dä citär.  

Kudrät Bülbül

Änkara Yıldırım Bäyazit universitetı säyäsi belemnär fakul’tetı dekanı, professor