Brexit barışı

2016 nçı yılnıñ iyün’ ayında Angliya xalqı referendum ütkärep illäreneñ Awrupa Berlegennän çığuı qararına kilde. Bu qarardan soñ Angliya xökümäte Awrupa Berlege häm berlekneñ qalğan 27 äğ’za ile belän söyläşülär alıp bardı.

Şaqtıy ministr êştän kitkän bu barışta Angliya häm Awrupa Berlege arasında 600 bittän torğan ayırılu kileşüe äzerlände.25 nçe noyabr’dä yaqlar qabul itkän kileşü tekstın 11 nçe dekabr’dä parlamentnıñ raslawı kiräk. Parlamenttağı şaqtıy xalıq ışanıçlısı kileşüne üz itmäwlären häm raslamayaçaqların belderde ,şulay itep  kileşügä küpçelek tawış cıya almaw qurqınıçı yanıy.  

Säyӓsӓt, iq’tisad hӓm ictimaği tikşerenülӓr waqıfı SETA tikşerenüçese, yazuçı Can Acunnıň   Brexit barışı xaqında añlatmasın täq’dim itäbez.

Angliyäneñ Awrupa Berlegennän çığu könenä qadär yaqlar arasında kileşü imzalanıp parlament tarafınnan raslanmağan oçraqta Angliya Awrupa Berlegennän kisken räweştä çığaçaq. Bu wäzğiyät’ne buldırmıy qalu öçen Tereza Mey idarä itkän Angliya xökümäte belän Awrupa Berlege arasında kileşü tözelep möhim adım yasaldı.

 Awrupa Berlegenä äğ’za illär Angliyädän ayırılğan öçen borçıluların belderülärenä qaramastan kileşü täêmin itüneñ räxätlegenä, uñaylığına basım yasadı. Ayıruça Angliyäneñ berlektän çığuınnan soñ başqa illärneñ dä ayırıluın totqarlaw öçen Angliyäneñ Awrupa Berlege tudırğan östenlek, uñaylıqlardan mäxrüm qaluı öçen tırışuları kürenä.

Awrupa Berlegenä äğ’za illär arasında Brexit kileşüenä ozaq waqıt qarşı çıqqan il İspaniya buldı. İspaniyanıñ kön’yağındağı Gibraltar töbägeneñ torışı İspaniya xökümäteneñ veto yanawına yul açtı. Gibraltar 1713 nçe yıldan birle Angliyägä bäyle buluğa qaramastan İspaniya xökümäte Gibraltar öçen xaq däğ’wa itüne däwam itterä. Brexit kileşüe maddäläre arasında çik buyı kiçüläreneñ bilgelänüe İspaniyağa Gibraltar noqtasında täêsir itäçäk. Şuña kürä İspaniya xökümäte rizasızlıqların Awrupa Berlege wäkillärenä belderde häm Gibraltar öçen telägän garantiyälärne alğannan soñ veto xoquqın qullanudan waz kiçte.

Angliyäneñ Awrupa Berlegennän çığuı belän barlıqqa kiläçäk tağın ber çik buyı isä İrlandiya belän Tön’yaq İrlandiya arasında. İke töbäk arasında kisken ,qatğıy çik buyı telämägän yaqlar 2020 nçe yılğa qadär küçü däweren ğamälgä kertü häm İrlandiya öçen maxsus çişeleş tabu qararına kilde. Bu bäyläneştä Angliya küçü däwerendä Awrupa Berlegeneñ tamğaxanä berlegendä urın alaçaq ,ämma Awrupa Berlegendä süz xoquqı bulmayaçaq.

Angliya belän Awrupa Berlege arasındağı Brexit kileşüe Angliya parlamentı kebek zur kirtä belän oçraşu potenśialına iyä bulsa da nigezdä berniçä cähättän täwge bulıp tora. Başqa ber ürnäge bulmağan Brexit kileşüe barı tik Angliyäneñ Awrupa Berlege belän tügel, şul uq waqıtta Awrupa Berlegenä kermägän häm kerä almağan illär öçen dä ürnäk bula ala.Bu bäyläneştä Törkiyä häm Balkan illäreneñ Awrupa Berlegenä äğ’zalıq söyläşüläre tuqtap,tığılıp qalğan oçraqta Angliya belän Awrupa Berlege arasında tözelgän kileşü ürnäk täşkil itep üzgä partnyerlıq barlıqqa kilergä mömkin.

Angliyäneñ Awrupa Berlegennän çığuı şaqtıy geostrategik cähättän yoğıntığa iyä.Rusiyäneñ Könçığış Awrupada Awrupa Berlegenä qarşı alıp barğan yoğıntı mäydanı köräşendä Angliya kebek möhim ilne yuğaltqan Awrupa Berlege êlekkegä qarağanda tağın da köçsez wäzğiyät’tä bulaçaq.

Awrupa armiyäse bäxäsläşelgän däwerdä Angliya kebek Awrupanıñ iñ köçle armiyäsenä iyä ilneñ Awrupa Berlegennän çığuı Awrupa armiyäse fikere xaqındağı borçu häm şiklärne arttıraçaq. Angliyäneñ Awrupa Berlegennän çığuı belän bergä Awrupadağı köç balansları häm ittifaqlar üzgärergä mömkin. Awrupa Berlege ber yaqtan Rusiya, Afrika häm Törkiyä belän çiktäş ikän ,Angliyäneñ berlektän çığuınnan soñ tön’yaqta yaña kürşese bulaçaq.