Törkiyädä Zeugma borıñğı şähäre

Törkiyäneñ mädäniyät xäzinälärendä bu atnada sezgä ilebezneñ ähämiyätle barlıqlarınnan Könyaq könçığışta Anadolunıñ mohim şähärlärennän Gazianteptä bulğan Zeugma borıñğı şähärne häm muzeynı tanıtaçaqbız.

Zeugma  borıñğı şähäre könebezdän  2300 yıl elek Fırat yılğası yar buyında Böyek İskändär  tarafınnan qorıldı. İran-Mesopotamiya- Anadolu arasında ähämiyätle ber säwdä üzäge wazğiyätenä  kilä.

Asılda ähämiyätenä rimlılarnıñ töbäktä qorılğannan soñ ireşä. Rim imperiyäseneñ könçığış çik buyı sızığında bulğan şähärgä 5000 keşelek xärbi köçne sıyındırğan  ber garnizon urnaştırıla.

Ğäskärilär beläñ bergä säwdägärläreneñ dä barlığı säwdäneñ artuına, şähärneñ ähämiyäteneñ  tağın ber qat artuın tämin itä.

Şähärneñ iseme Zeugma- küper mäğnäsenä turı kilä. Çınnan da Fıratnıñ ike yaqasını da ber bersenä bäylägändä könçığış häm könbatışnı oçraştırğan ber küper bulıp tora. Säwdä yulları beläñ bergä zur ähämiyätkä iyä bulğan şähär bik tiz üsep kitä. Helen häm Fars mädäniyäteneñ kiñ taralğan töbäk bik tiz Rim mädäniyätenä kiçü yasıy.

Böten sänğät anlayışı, fikerlär häm şähär tözeleşe bik tiz üzgärä.

Rim imperiyäseneñ här urınında qarşıbızğa çıqqan  ozın kolonnalı ber işegaldı häm anıñ tirä-yağına tarılğan bülmälär dä monda barlıqqa kilä. Säwdäneñ tämin itkän baylıq näticäsendä Fıratnıñ yanındağı qalqulıqta terrassa-öyläre şäkelendä zur villalar tözelde. Bu villalar berbersennän iskitkeç mozaika häm diwar räsemnäre belän bizängän.

Zeugma borıñğı şähärneñ barlığı ozın zaman buyınça belenä ide.

Fäqät ber awıl keşeneñ cirendä bulğan  mozaikanıñ Gaziantep müzeyinıñ arxeologları tarafınnan tabıluı böten keşene dulqınlandırdı. Zeugma şähäräneñ öçtä berlek bülemeneñ tözeleşe däwam itkän Birecik böyä küle sularınıñ astında qalaçağı bilgelängäç  mozaikalarnıñ qotqarıluı öçen qazılmalar başlandı.

Dönyanıñ här poçmağında arxeologlarınıñ häm xalıqara säwdä oyışmalarınıñ  iğtibarın caläp itte .Kampanyalar çınğa aşırıldı.Zeugma şähärendä  dönyanıñ iñ zur mozaika barlığına ireşelde. Bik sıyfatlı ürnäklär  dönyanı da dulqınlandırdı. Amerikadan İtaliyağa  qadär alıp barılğan  şaqtıy oyışma qazılmalarda  barlıqqa kilgän mozaikalarnıñ saqlap qalu öçen xäräkätlände. Bu bay mozaika barlığı häm bulğan başqa tarixı äsärlär Zeugma öçen Gazianteptä  zur ber mozaika muzeyin qorıluın tämin itte.

2011nçe yılda açılğan häm dönyanıñ iñ zur mozaika muzeynıñ üzençälegen qazanğan Zeugma müzeyi Törkiyäneñ iñ modern muzeylarınnan berse bulıp tora.

Texnologiyäneñ  kitergän alğarışlarnı da qullanıp zamança ber muzey wazğiyätenä kiterelgän.

Muzeydä öç ayrı binada 2700 kvadrat metr barı tik mozaika äsär kürsätelä. Mozaika sänğäteneñ iñ mohim ürnäklär arasında kürsätelgän bu äsärlärdä ğomumän grek mifologiyäsennän temalarına urın birelgän. Bay villalarında aş zalınıñ nigezen mozaika idän barlıqqa kiterer ide.

Diwarlar gips östenä yasalğan freska räsem sänğäteneñ tiñsez ürnäkläre belän bizängän ide.

Baylar bu zallarda här kiç qunaqlarnı qabul itä, fasılğa turı kilgän rizıqları  belän söyläşülärne ğämälgä aşıra ide. Aş waqıtında biyüçelär häm akrobatlar kürsätü yasağanda muzıkantlar cirlar cirlıy.Bu öyneñ ürnäklärne muzeydä dä kürä alasız.

Muzeyğa kergändä iñ alda iğtibarnı caläp itkän borıñğı mozaika şäklindä yasalğan 3 ülçämle çın kebek kürengän basseyin gallogramması. Adım basqanda sular xäräkätlänä, yafraqlar tügelä başlıy häm balıqlar qaça başlıy.

Turistlarnıñ iñ yaratılğan yañalıqlar arasında urınnı ala.

Balalarnıñ da muzeynı yartu öçen öleşen kertep qala. Zeugma muzeyendä  böten cirdä tiñsez mozaika ürnäkläre häm bronza xäykälläre sezne qarşı ala.

         Arxeologik qazılmalar näticäsendä  här yıl äsär sanı artqan muzeynıñ iñ mohim äsärne hiçşiksez böten dönyada tanıluwın tämin itkän çegän qıznıñ  mozaikası. Maxsus ber bülemdä  kürsätelgän bu iskitkeç äsär  qaraşları belän sezne sixerliy, qaysı yaqtan qarasağız da sezne täsirliy. Ozın waqıt buyınça qarap torsağız da sezne tuydırmıy.

Dönyanıñ iñ zur mozaikasını kürer öçen Gaziantepqa barıp berbersennän tämle rizıqları belän bay bulğan aş-sularnıñ tiñsez rizıqların häm dönyaca tanılğan päxläwäneñ tämen qararğa tiyeşsez.