Paqıstanda Navaz Şärifkä byurokratik qatışu

Qısqa ber waqıt êlek Paqıstan konstituśion mäxkämäse Paqıstan prem'yer-ministrı Navaz Şärifne wazıyfasınnan aldı. Bügenge yazmabızda Paqıstandağı täräqqiyätlärne häm töbäkkä yoğıntısın qarap uzarbız.

      Paqıstannıñ biş äğzale Konstituśion mäxkämäse 2017nçe yılnıñ 28nçe iyül’ könne qabul itkän qarar belän Paqıstan premyer-ministrı Navaz Şärifne wazıyfasınnan aldı. Bu räweşle xäzergä çaqlı Paqıstandağı 17 prem'er-ministrdan soñ unsigezençese dä biş yıllıq wazıyfasın tämamlamıyça wazıyfasınnan kitärgä mäcbür buldı.

      Şärif – Paqıstannıñ iñ zur ikençe xolding kompaniyası “İttifaq Holding”nıñ xucası bulğan Şärif ğailäseneñ äğzase. 1949nçı yılda Lahorda dönyağa kilä. Lahore häm Päncap universitetlarında uqıy. Xoquq ölkäsendä magistratura ala.

      İñ berençese 1990nçı yılnıñ 1nçe noyabr’ belän 1993nçe yılnıñ 18nçe iyül’ aralığında, annan soñ ikençe märtäbä 1997nçe yılnıñ 17nçe fevral’ belän 1999nçı yılnıñ 12nçe üktäbr’ aralığında prem'yer-ministr wazıyfasın başqara. Şärif 2013nçe yılnıñ 5nçe iyün’ könne öçençe tapqır Paqıstan prem'yer-ministrı bula.

      Paqıstan säyäsäten tulı mäğnäse belän añlıy alu häm bäyäläw şaqtıy awır. Çönki Paqıstan säyäsäte bik qatlawlı qorılışqa iyä. Bu qatlawlı üzençälege ğadättä kolonializmnan soñğı däwlätlärdä kürengän cirle politik strukturalarnıñ yuqlığına, ütä kürenmäle säyäsi oyışmalarnıñ bulmawına häm yış qına grajdan (xärbi bulmağan) säyäsätne külägädä qaldırğan ğaskärneñ häm byurokratiyanıñ zur rolenä bäyle. Paqıstan säyäsäteneñ töp üzençälege – yuğarı däräcäle ofiśerlar, ölkän byurokratlar, säwdä êlitaları, xökem çığaru organnarınıñ äğzaläre häm din ähellärennän torğan byurokratik tärtipneñ, dairälärneñ bik täêsirle buluı.

      Panama dokumentları Paqıstan byurokratik dairälärenä xökümätne poçmaqqa qıstıru forsatın birde. “Wikileaks”tan tağın da kiñ qolaçlı itep bäyälängän Panama dokumentları dönya külämendä täêsir itte. Argentina Däwlät başlığı Maurisio Makri häm Ukraina İlbaşı Petro Poroşenko kebek êlekke yäisä äle dä wazıyfalarında bulğan 12 Däwlät başlığı häm Qıtay Xalıq Cömhüriyäte başlığı Şi Cinpingnıñ qayınağası häm Paqıstan premyer-ministrı Navaz Şärif - bu dokumentlarnıñ täêsirendä qaluçılar arasında. Şärifneñ yaqın tuğannarı salımnan qaçarğa tırışu häm qanunsızlıq-korrupśiya näticäsendä iyä bulğan milek baylığın “offshore” xisaplarında saqlawda gäyeplänä. Panama dokumentları başqa däwlätlärneñ kiresenä Paqıstan säyäsäten bik tirännän tetränderde.

      Konstituśion mäxkämäse açqan däğwanıñ (mäxkämä êşeneñ) qısası da bäxäs teması. Şärif – Paqıstannıñ Ziya-ül Hak tarafınnan ğamälgä kertelgän töp qanun konstituśiyäseneñ 62 nçe mäddäseneñ 1/F punktındağı xökemnär nigezendä säyäsi tıyuğa xökem itelde. Telgä alınğan mäddä keşene döres häm ışanıçlı bulmağanı öçen milli yäisä regional’ parlament, mäcles äğzase buludan azat itä.

     Nigezdä Şärif Panama dokumentları belän turıdan-turı bäyläneşle tügel. Läkin balaları turıdan-turı bäyläneşle bulğanı öçen gäyepläwlär Şärifkä dä täêsir itte. Konstituśion mäxkämäneñ qararı belän Şärifkä, öç balasına, kiyäwe häm ber ük waqıtta yaqın tuğanı bulğan Finans ministrı İshak Darğa ğomer buyı säyäsät êşçänlege tıyıldı. Ayıruça Konstituśion mäxkämä Paqıstannıñ qanunsızlıq-korrupśiya belän köräş berämlege bulğan Milli xisap birä alırlıq byurosınıñ Navaz häm ğailäsenä qarata tikşerü açuı qararın qabul itte.

      Paqıstanda Konstituśion mäxkämä qabul itkän qararnıñ artında Tahir Qadri organizaśiyası buluına qağılışlı raslawlar da cämäğätçelektä. Paqıstandağı Tahir Qadri organizaśiyası belän Törkiyädäge “FETÖ” qorılışı arasında qızıqlı oxşaşlıqlar bar. Paqıstandağı Tahir Qadri üzen şäyexislam bularaq tanıta, mäktäpläre bar, cämäğäte bar, ber ük waqıtta säyäsi ber figura.

      Yıllar buyı mäçetlärdä imam wazıyfasın başqarıp, wäğäzlär birgännän soñ Kanadağa küçep urnaşa, annan soñ ilendäge tarafdarların saylanğan xakimiyätkä qarşı xäräkätländerä. Cämäğät liderı bulğan Tahir Qadri, ilendä iminlektä bulmawın äytep, ozaq yıllar buyı Kanadada yäşi. Saylawlarnı xörmät itmäwçe Qadri 2014nçe yılda yaqlawçıların uramğa çaqırdı, waqiğalar (waqıyğalar) ülemnärgä säbäp buldı.

      Dinnär arasında dialog fälsäfäsen üz itkän Qadri, törle ictimaği oyışmalar belän cäyelüne maqsat itkän bulsa, xalıqara oyışmalarnıñ yärdämen dä ala. Cämäğätneñ iñ yuğarı zatlarınıñ Paqıstanda xoquq häm iminlek berämleklärendä bik täêsirle buluı alğa sörelä.

      Paqıstanda yäşängännärneñ artında Tahir Qadri barmı, yuqmı ikänlege töğäyen bularaq bilgele tügel. Fäqät närsä genä bulmasın, Paqıstanda byurokratik tärtipneñ köçe häm yoğıntısı sistema êçendä zur problema bulıp tora. Bu problema bar buluın däwam itterä, çönki säyäsi sistema êçendä üzenä köç-küät biräçäk moxitnı taba ala.

      Ütä kürenmäwçänlekneñ köteklege, bäysez xökem çığaru organnarınıñ, ğaskär-armiya östendä grajdan kontrol’neñ häm totrıqlı säyäsi oyışmalarnıñ bulmawı, daimi artıp baruçı sıynıf ayırmalılığı häm tamırın cäygän demokratiyanıñ yuqlığı - Paqıstan säyäsi sistemasın qatışularğa açıq xälgä äyländerä.

      Törkiyäneñ Paqıstan belän mönäsäbätläre Paqıstannıñ bäysez däwlät bularaq tözelgän 1947nçe yılnıñ 14nçe avgustınnan birle yaqın duslıq häm qardäşlek-tuğanlıq añlayışı nigezendä şäkellänä, formalaşa.

      2017nçe yılda Törkiyä belän Paqıstan arasında diplomatik mönäsäbätlärneñ urnaştırıluınıñ 70 yıllığı qısalarında här ike ildä törle mädäniyät çaraları oyıştırıla. Paqıstannıñ sistematik problemalarnıñ xäl itelüe – ike il mönäsäbätlären dä, hiçşiksez, tağın da yuğarı däräcägä citkeräçäk.

Cämil Doğaç İpäk

Atatörek universitetınıñ xalıqara mönäsäbätlär bülege tikşerenüçese