Yaña ênergiya ütkärgeçläre häm yaña krizislar

“Aylar buyı Misırğa bäyle Tiran häm Sanafir utrawlarınıñ Soğud Ğaräbstanına birelüe mäs’äläse söyläşelä. Utrawlarnıñ tapşırıluı – tüntäreleşçe Sisi tarafdarları arasında da xätta citdi bäxäslärgä säbäp buldı.

Şunısı qızıq: Könbatış dönyasında bu mäs’älädä hiçber mäqalä diyärlek yazılmağanı kebek Yaqın Könçığıştan da tawışın yañğıratuçı bulmadı.

Urta diñgez belän Yaqın Könçığış häm bu räweşle böten dönya östendä bik zur yoğıntısı bulaçaq Tiran häm Sanafir utrawlarınıñ Soğud Ğäräbstanına tapşırıluı mäs’äläsen citdi mäğnädä qarap uzarğa kiräk, çönki bu mäs’älä irtägä ênergiya bazarınıñ iñ köçle köndäşlek mäydanı bulaçağı mäğlüm.

Bu ike utraw Akaba qultığın Qızıl diñgezgä totaştıra. Sina yarım utrawı belän Tirannıñ arası 8 4,3 diñgez mili.

Uzğan atnada Misır İlbaşı Abdulfättah äl Sisineñ Soğud Ğäräbstanına birgän Tiran belän Sina yarım utrawınıñ arasındağı diñgez yulınıñ iseme – xalıqara literaturada “Misırnıñ êçke yulı” bularaq uza. Utrawlarnıñ Ğaräbstanğa tapşırıluı belän bergä bu status betkän buldı. Monnan soñ Qızıl diñgezgä kerü urını belän Akaba qultığınnan çığu urını yaña statusqa qawıştı. Häm yaña status Farsı qultığı buyındağı häm üzgärgän status belän bergä mänfäğätlärendä tiskäre yaqtan üzgäreş bulaçaq böten illärgä yaña problema tudıra.

Bernindi matdi qimmäte bulmağan, östendä ülän dä xätta üsmägän, astında ber gramm nindi dä bulsa yatma bulmağan şuşı ike utraw ni öçen Soğud Ğäräbstanına birelde soñ?

Misırnıñ utrawları Soğud Ğäräbstanına tapşırıluı belän bergä Farsı qultığına kerü urını monnan arı “xalıqara su yulı” buldı. Yäğni böten illärneñ köymäläre /Akaba qultığına irekle räweştä, berkemgä dä xisap birmiçä kerä ala. Bu räweşle Misırnıñ Farsı qultığına kerüendäge böten xakimiyäte tulısınça betä. Qultıqqa kerep çığular monnan arı kontrolsez bulaçaq.

Yaña statusnıñ İzrailgä biräçäk östenlekneñ berseneñ ênergiya ütkärgeçlärenä yaña al’ternativ yul açuı.

Bu räweşle Rusiyä häm Farsı qultığı illäreneñ Urta diñgez belän Törkiyä aşa salırğa planlaştırğan ênergiya liniyalarına zıyan kitereläçäk. Ênergiya êksportına bäyle bulğan Rusiyä iqtisadı da bik citdi tetränü yäşäyäçäk.

Böten dönyanı şuşı räweşle qızıqsındırğan bu satunıñ dönya matbuğatında yaqtırtılmawı añlaşılmaslıq wazğiyät tügel.

Soğud Ğäräbstanı, Berläşkän Gäräp Ämirlekläre häm Baxreyn kebek patşalıqlarda xakimiyätneñ media östendäge yoğıntısı häm köçe bäxäsläşelmäs.

Böten bu waqiğalar yäşängän çaqta “Äl Cäzirä” kanalınıñ xucası bulğan Qatar däwläte isä qamalış häm diplomatik krizis yäşi ide.

“Äl Cäzirä” Yaqın Könçığışta uynalğan uyınnarnı açıp salıp, ğaräp cämäğätçelegen uyandıra ide. Häm bu patşalıqlarnıñ berençe maqsatı, qızğanıç, şuşı telekompaniya buldı.

Amerika Quşma Ştatları Qatarğa milliardlarça dollarlıq qoral satqannan soñ bu ilneñ terrorçılıqqa yärdäm ütmäwen añladı. Bu waqiğa bik qızıq diplomatik taktika bularaq tarixqa uzdı.

Amerika Quşma Ştatları häm İzrailneñ Rusiyä ênergiya koridorına qarşı yaña koridor buldıru tırışularınıñ buluın isäplärgä mömkin. Bu tırışulardan soñ Rusiyäneñ Äsäd rejimına bäyle oçqıçnıñ bärep töşerelüenä sıltap, Süriyä hawa kiñlegen koaliśiya köçlärenä yabuın açıqlawı – yaña salqın diplomatiya dulqınına säbäp buldı.

Yasalma räweştä uylap çığarılğan Qatar krizisı Misırnıñ şuşı utrawlarnı Soğud Ğäräbstanına satuına iğtibarnı çitkä yünältep toru öçen barlıqqa kitereldeme ällä digän soraw da tua. Älbättä, monıñ öçen genä tügel. Şaqtıy säbäp buluı mäğlüm”

Ärdal Şimşäk