Sonğı çorda Törkiyä-Rusiyä mönäsäbätläre

Törkiyäneñ  awazı radiosunda  xäzerlängän “Avraziya kiñlegendä” programmasını tıñlısız. Programmabıznıñ bügenge çığarılışıbızda  soñğı çorda Törkiyä-Rusiyä mönäsäbätlär xaqında söyläşäçäkbez.

Möxtäräm  tıñlawçılar  Rusiyä däwlät başlığı Vladimir Putinnıñ Gretsiyağa êş  säfärendä Törkiyä belän mönäsäbätlärne üstererğa telägänen äytüennän soñ, Törkiyä-Rusiyä mönäsäbätlärendä uñay  yaqta alğarışlar yäşände.

Taraflar tağın da rätle söyläşü häm ike yaqlı mönäsäbätläreneñ tözätäläçägen söyliy başlağannar. İke yaqlı häm regional säyäsät cähätennän Törkiyä belän Rusiyäneñ kisken räweştäge mönäsäbätlärneñ tözälüe kiräkle. İñ başta ike yaqlı mönäsäbätlär  belän bäyle soñğı çorda yäşängän waqığalarnı tikşerergä kitik.

27-28nçe  may könnärendä Gretsiyağa räsmi säfär ütkärgän Rusiyä däwlät başlığı Vladimir Putinnıñ Törkiyä belän mönäsäbätlärne tözätergä telägännären açıqlağan.

Putinnıñ açılqawları belän bäyle bäyländerü yasağan Törkiyä tışqı eşläre ministrı Çavuşoğlu urtaq ber eşçänlek törkemen tudırırğa täqdim itte.

31nçe may könendä Rusiyä Federatsiyäse şurası xalıqara mönäsäbätlär  komitetı äğzası İgor Morozov Törkiyä belän Rusiyä arasındağı mönäsäbätlärneñ tözätelüe öçen eşçänlek törkemenä  ixtiyac bulmawın, Törkiyäneñ ğafu ütenüe citärle bulaçağın  citkergän.

Vladimir Putin 7nçe iyun könendä İzrail-Törkiyä mönäsäbätläreneñ  cayğa salınu isemennän alıp barılğan oçraşularğa yärdäm itkänen söylägän.

Putin ayıruça Törek ağımın yäki Könyaq Ağımı proyektınnan waz kiçmägännären açıqladı.

 Dönya artistlar futbol çempionatı ‘Art-Futbol’ qısasında Rusiyäneñ başqalası Mäskäwgä kilgän cırçılar, serial uyınçıları, jurnalistlar häm  elekke Professional futbolçılarnıñ urın alğan Törkiyä tanılğan törkeme, 9nçe iyun könendä Süriyä çik buyında töşerelgän Su-24 oçqıçnıñ pilotınıñ ğailäsenä qayğı urtaqlaşu xatın cibärde.

Şul uq könne Rusiyä Qara diñgez flotı komandirı Aleksandr  Vitko Törkiyä belän yäşängän krizisnıñ tämamlanuın ömet itkännären söylägän.

Rusiyä  flotınıñ ber ğäskäri qotqaru köymäse 11nçe iyun könendä İstanbul Buğazınnan kiçeş waqıtında törek bayrağı kütärelde. Törek oçqıçı 13-17nçe iyun könnärendä  Rusiyä hawa kiñlegendä  künegü oçışın yasağan.

12nçe iyun könendä Törkiyä Mäskäw tulı wäkalätle ilçäsene üzgärtte. Çığarılğan qararnamäsenä kürä Törkiyäneñ Mäskäw yaña tulı wäkalätle ilçese Hüseyin Diriöz bulğan.

14nçe iyun könendä Törkiyä dawlät başlığı Räcäp Tayyip Ärdoğannıñ Putingä yazğan xat xäbärläre çıktı.

Törkiyä däwlät başlığı Ärdoğan 2015nçe yılnıñ 24nçe noyabr könne başlağan oçqıç krizistan soñ berençe tapqır Rusiyä däwlät başlığı Vladimir Putingä 12nçe iyun könne Rusiyä köne milli bäyräm arqasında xat cibärgän.

Törkiyä Premyer-ministrı Binali Yıldırım  da Rusiyä premyer-ministrı Dmitriy Medvedevkä oxşaş ber qotlaw yullamasın yasağan.

Rusiyäneñ Änkara tulı wäkalätle ilçese Andrey Karlov 16 nçe iyun könendä Däwlät başlığı idaräse Sarayındağı iftarda qatnaştı.

Şul uq köndä Törkiyä Premyer-ministrı Binali Yıldırım:

“Urta diñgez häm Qara diñgezne çornap alğan bu illär arasında daimi doşmanlık bulırğa tiyeş tügel. Ber bülmägä biklänep yäşärgä dä döres tügel. Tağın da zurraq räsemgä qararğa kiräk. Xalıqlarıbız arasında döşmanlıq yuq.Qabat iske könnärgä kire qaytu xätta mönäsäbätlärneñ tağın da yaxşıraq bulu mömkin.Rusiyä belän ike yaqlı adımnar yasala. Diplomatik kanallar açıq. Xörmätle däwlät başlığıbız ixtıyar köçen kürsätte. Rusiyä dä ixtıyar köçen kürsätte. Monnan soñ tağın da yaxşı bulaçaq. Ber yaqlı ğına duslıq bulmıy.Bez telägebezne belderdek- monıñ däwamı- diplomatiye êşe”,-açıqlawın yasadı.

Mäskäwdäge Nazım Hikmet kitapxanäsendä tanılğan Rus yazuçı, şağır häm tärcemäçe Aleksandr Tverskoy belän Nazım Hikmetneñ urtaq äsärlärne añlatqan kürgäzmä açıldı.

Xörmätle tıñlawçılar Türkiyä İstatistik Oyışmasınıñ mäğlümatlarına kürä 2016nöe yılnıñ berençe çirägendä Rusiyägä eksport uzğan yılnıñ şul uq çorda  60% qa azayıp 484 million 600 meñ dollarğa tübän töşte. Mädäniyät häm  Turizm ministrlığınıñ mağlümatlarına kürä isä aprel ayında Törkiyägä kilgän Rus turist sanı uzğan yılnıñ şul uq ayına kürä 79,28% qa azaydı.

Rusiyä tağın ber yılnı tutırmıça tözeleş häm azıq-tölek tarmağında Törkiyägä qarşı tulısınça ämbarğo köyläyämiyäçäklären  kürsätte.

Törkiyä- Rusiyä  mönäsäbätlärendä iqtisadi, säyäsi, sotsial ölkädä zur yuğaltularğa yul açqan “Oçqıç krizisı” äkren genä tözälä başlağan.

Artıq optimist bulmawı belän bergä taraflarnıñ ısullarnı yomşatqannarın, çınnap da mönäsäbätlärne tözätergä telägännären söyliy alabız.

Mäsälä, tulı wäkalätle ilçene almaştıru- säyäsätne almaştıru öçen mohim ber yullama ide.

Xäzer taraflar xalıqara komissiyäse yäki “ sudya il’ kebek formulalarnı qullanıpike yaqlı mönäsäbätlärne normalläşterergä kiräk.

Monda da  iñ mohim wazıfa – ike il däwlät başlıqlarına turı kilä.