Ukraina krizisındağı soñğı wäzğiyät

23-24 nçe may könnärendä Ukrainanıñ könçığış töbägendä 7 Ukraina ğaskäreneñ ğomere özelde. Awrupa iminlek häm xezmättäşlek oyışması küzätüçelär törkeme 28 nçe apreldä belderü yasap Ukrainanıñ könçığışında xökümät ğaskärläre belän Rusiya separatistları arasında utnı tuqtatu bozuınıñ soñğı aylarnıñ iñ yuğarı noqtasına citüen beldergän ide. Belderüdä yaqlarnıñ bu bäreleşlärdä Minsk kileşüenä kürä tıyılğan awır qorallar qullanuları citkerelde. Ukraina-Rusiya suğışına äwerelgän Ukraina krizisı yuğaltular belän qabat kön tärtibenä kilä başladı. Ukraina krizisı belän bäyle may ayında tormışqa aşqan möhim waqiğalarğa tuqtalıp kitik.

2 nçe mayda Mäskäwdä urnaşqan Ukraina tulı wäqalätle ilçelek binasına “Drugaya Rossiya”partiyäse aktivistları feyerverk ırgıttı. Älege provokatsiya ğamäleneñ Ukrainanıñ Odessa qalasında ike yıl elek barlıqqa kilgän waqiğalar säbäbe belän başqarıluı açıqlandı.

5 nçe mayda Ukraina ilbaşınıñ räsmi internet säxifäsendä Rusiya yawlap aluı astındağı Qırımnı Ukrainanıñ töp öleşennän kanal belän ayıru täqdimen küzdä totuçı kümäk ğariza dönya kürde.

Normandiya dürtlege bergä oçraşqan 11 nçe maydağı Berlin cıyılışında tışqı eşlär ministrları Ukrainanıñ könçığışındağı Donbassta cirle saylaw ütkärü mäs’äläsendä kileşä almadı. Cıyılışta yaqlar utnı tuqtatunıñ daimi buluı,ğaskärlärdän arındırılğan töbäk buldıru kebek mäs’älälärdä alğarış tä’min itte. Şul uq könne çığış yasawçı Germaniya tışqı eşlär ministrı Frank – Walter Steinmeier”Minsk barışı çiksez däwam itä almıy. Ğamälgä aşıruda alğarış tä’min itü zarur”dide.

Amerika Quşma Ştatları däwlät särqätibe urınbasarı Viktoriya Nuland 18 nçe mayda eş säfäre belän kilgän Mäskäwdä yasağan çığışında “Minsk kileşüeneñ ğamälgä aşuın telibez. Eşne tizlätergä kiräk. Bu Ukrainada tınıçlıq häm iminlek urnaştıru,şulay uq Rusiya-Ukraina häm AQŞ-Rusiya mönäsäbätläre öçen faydalı bulaçaq. AQŞ ilbaşı da beldergänçä, “Minsk-2”ğamälgä aşırılğan oçraqta sanktsiyälär dä betereläçäk. Dialognı däwam itterü häm problemalarnı bergä çişärgä tırışu bik möhim”dip citkerde.

Elekke Sovetlar Berlege liderı Mixail Gorbaçev 22 nçe mayda “The Sunday Times”gazetına birgän intervyusında Qırım häm Sevastopolneñ Rusiya belän quşıluın döres qarar dip bäyäläde häm Putin urınında bulsa üzeneñ dä şunı uq eşläyäçägen açıqladı. Monnan soñ 26 nçı mayda Ukraina iminlek xezmäte Rusiyäneñ Qırımnı yawlap aluın xuplaw säbäbe belän Gorbaçevqa 5 yıl ilgä kerüne tıydı.

20 nçe mayda Kanadada çığış yasağan Mostafa Abdülcämil Qırımoğlu”Xäzer urıslar “Qrım bezneke”dilär. Monı üz waqıtında Gitler da äytte. Gitlernıñ axırı bilgele. Min Putinnıñ axırı da Gitlernıqı kebek bulacağına ışanam”dide. Gretsiyägä räsmi säfär yasağan Rusiya Federatsiyäse däwlät başlığı Vladimir Putin isä Qırım mäs’äläseneñ yabıluın belderde.

 “RIA Novosti”agentlığı beldergänçä, İtaliyanıñ Venetsiya töbäk şurası Awrupa Berlegeneñ Qırım säyäsäten ğayepläwçe häm yarımutrawnıñ Rusiyäneke buluın belderüçe qarar qabul itte.Frantsiyada çiktän tış uñçı Milli front liderı Marine Le Pen ilbaşı bulğan oçraqta Qırımnıñ yawlap alınuın tanıyacağın citkerde.

23 nçe mayda Törkiyä belän Ukraina arasında ike yaqlı bularaq ike il watandaşlarınıñ 60 kön vizasız qalu waqıtın 90 köngä citkerü mäs’äläsendä nigezdä kileşü tä’min itelde.

Rusiyägä urlanğan häm 22 yıl törma cäzasına xökem itelgän Ukraina armiyäseneñ berdänber xatın-qız pilotı häm xalıq ışanıçlısı Nadejda Şavçenko 25 nçe mayda Ukrainağa qayttı. Ölkän leytenant Nadejda Şavçenko 2014 nçe yılda güyä Lugansk xalıq cömhüriyate separatistları tarafınnan totıq itep alındı. 22 yıl törmä cäzasına xökem itelgän Şavçenko  Rusiya milli küzläw oyışması xezmätkärläre Yevgeniy Yerofeyev häm Aleksandr Aleksandrov belän almaşıldı.

Ukraina däwlät başlığı Petro Poroşenko 27 nçe mayda Rusiyäneñ tanılğan 17 media citäkçesenä Ukrainanıñ iminlegenä yanawçı propaganda alıp baru nigeznamäse belän şäxeskä yünälgän sanktsiyälärne küzdä totuçı qararğa qul quydı.

Ukrainanıñ elekke däwlät başlığı Viktor Yanukoviç citäkçelegeneñ Rusiyädän alğan 3 milliard dollar külämendäge burıçı arqasında Rusiya belän Ukrainanıñ eşläre Angliyädä mäxkämägä barıp citte.

Belarus ilbaşı Minsk söyläşülärendä ruxıy eçtälekle kereşüneñ çişeleşkä yärdäm itäçägen belderep dini liderlarnı da söyläşülärdä qatnaşırğa çaqırdı.

Ukraina däwlät başlığı Petro Poroşenko İstanbulda uzğan Bötendönya humanitar sammitınıñ açılış utırışında yasağan çığışında qayçandır başqalarına yärdäm itkän ileneñ xäzer isä humanitar yärdäm aluın belderde. Poroşenko da beldergänçä, Ukraina bik awır könnär kiçerä. Rusiya belän suğış xälendä bulğan Ukraina Törkiyä kebek illär belän mönäsäbätlären kamilläşterep xälen yaxşırtırğa tırışa.

Mäs’älägä çişeleş bularaq täqdim itelgän Minsk kileşüe isä liderlarnıñ basımı astında bik awır ğamälgä kerde. Aprel häm may aylarındağı utnı tuqtatunı bozu oçraqları yaña säyäsi manevrlarnıñ kiräklegen kürsätä. Yuğisä Lukaşenko täqdim itkän ruxıy kereşüneñ dä faydası bulmayaçaq.