Bergä yäşäw - sänğatter

Tanılğan rus yazuçı Tolstoy balaçağında bertuğannarı belän uynağanda yuqqa çığa torğan bula. Qardäşlärennän artta qala. Läkin: “Min yuğalmadım, yäşel botaqnı ezlim,” – dip äytä.

Tolstoy öçen yäşel botaq keşelekne qotqaraçaq, bäxet häm tınıçlıq urnaştıraçaq tılsım bula. Ul da bu sixerle botaqnı tabarğa telägän. Keşelek yazmışı häm kiläçäge öçen tırışlıq quyğan fälsäfäçe kebek ahäñ eçendä yäşäw mömkinlegen ezli.

Keşe ictimaği can iyäseder. Keşelärneñ bergä yäşäwe tabiği. Läkin qaywaqıt bu qotılğısız bula. Şunıñ öçen dä kürsätelüçe totışlar da ayırılıp tora. Tüzemlelek, qabul itü xis-toyğısı barlıqq kilä. Berär keşegä tüzep, yäşäw häm yaratqan keşe belän yäşäw ayırmalıdır.

Millät däwlätlär tarixta mäcbüri häm qanuni räweştä bergäleklärne küzdä totuçı säyäsi mexanizm qora. Bilgele etnik qorılışlarnıñ kollektiv añ-fikere östendä qorılğan säyäsi qorılışlar keşelekkä zur qayğı-xäsrät kiterä. Här säyäsi proyekt etnik problemalarğa çişeleş ezlärgä tiyeş.

Bergä yäşäw sänğatter. Säyäsät çınğa aşıra alaçaq proyekttır. Bu mömkinlekkä iyä bulu öçen berençe adım isä keşeneñ üzenä äylänep qaytuı belän başlana. Keşe eçke dönyasına qağılğanda üz-üzen kürä başlıy.

Tolstoynıñ yäşel botaqnı tabıp, tapmawı bilgesez, läkin bügenge köndä bu tılsımğa härwaqıttağıdan kübräk ixtıyac bar. Çönki globallaşü dönyada “ber törgä äylänü”ne kiterep çığara häm keşelärne yaqınlaştırğan kebek kürensä dä, elemtä ayırmalıqların da bilgeli. Dönyadağı ayırmalıqlar intellektual’ qızıqsınu uyatudan tış här kön elemtä qorıluçı faktorğa äylände.

Törkiyä bu yaña dönyağa tarixi mirası häm vizionı belän öleş kertä alaçaq ilder.

Çönki Törkiyä zamanca dönyada küzätelüçe plyuralizmnan ayırmalı qorılışqa iyä. Bügenge köndä ayırmalıqları bulğan illärneñ möhim öleşe sänägätläşü belän bergä barlıqqa kilgän küçep kitüdän soñ bu qorılışlarına iyä bula. Fäqat Törkiyä tarixi bularaq ayırmalıqları üz eçendä bulğan qorılışqa iyä.