Törkiyäneñ yaña vizionı 12

Bügenge köndä dönyanıñ törle geografiyalärendä dä barlıqqa kilüçe terror höcümnärenä qarşı kürelgän “iminlek” çaralarına qarata iñ küp “xörriyät” añ-fikere belän qarşı çığıla.

Mäs'äläneñ mondıy dilemma qısasında qaraluına qarşı çığuçılar da bar. Çönki xörriyät bernindi şartlarda da bäxäsläşelmäs.

Mussolini belän bäyle mäşhür äytem dä bar: “İkmäkme, yuğisä irekme teliseñ?”

Bu süzlär bezgä ike möhim närsädän bersen saylarğa mäcbür itä.

Şunıñ öçen faşist zihenne barlıqq kiterä.

İrek häm iminlekne teläw mömkinlegenä yanawçı totış bar bu cömlädä.

Bügenge köndä demokratiya tä'min itkän mömkinleklär belän yaraqlı şartlar tapqan qırıslıq häm terrorçılıq ildä citdi xaos barlıqqa kiterergä teli.

Şulay bulğaç demokratiyane tuqtatıp torumı zarur?

Hiçşiksez, mondıy wazğiyät yuq häm demokratiyane buldıru zarur.

Läkin bu demokratik şartlardan faydalanuçı qırıslıqnı niçek itep kontrol itä alırbız sorawı da här kön birelä.

Bu problema äsasında zamanca dönyanıñ çişelmäwçänleklärennän berse bulıp tora.

Süz häm täşqilat qoru iregenä mömkinlek tä'min itü, qırıslıq bulğan ideologiyalärneñ oyışuın kontrol itü bik tä ciñel tügel.

Liberallär iñ küp assızıqlağan mäs'älä – däwlätneñ kiräkle çaralarnı kürep, qırıslıq qullanuçılardan arınuıdır.

Hiçşiksez, bu mantiq bik tä döres.

Yägni süz iregenä uñay, läkin qırıslıqqa tiskäre qarawnıñ problema buluın bolay da uylamıym.

Minemçä, bügenge köndä iñ möhim problema – bu ike fikerneñ eçtälege häm işarälärenä bäyle.

İrekneñ närsäne üz eçenä aluın yäisä irekneñ närsä buluına qarar birergä kiräk.

Berkem dä belmägän diyärlek, xıyalıy bulğan häm närsälärdän toruı bilgesez irek retorikası aşa qorıluçı mantiq qırıslıq bulğan yäisä bulmağan oyışularnı qırıslıq barlıqqa kilmiçä añlıy almıy.

Terror oyışması däwlät avtoritetı belän ber rättän barlıq keşelekkä qarşı qanlı ğamäl strategiyasen alıp barğan şartlarda irekneñ närsä buluı qızıqsınu uyata.

Bu mäs'älädä Törkiyä başqa cämğiyätneñ ontologik mäğlümatlarenä tügel, ä mädäni mäğlümatlarenä tayanıp irek süzeneñ bilgelämäsen ürnäk itep ala almas.

Dönyaküläm kriteriylarğa kürä irek añ-fikere bezneñ öçen ni öçen üzebezne nığıtuçı tä'sir tudırmıy soñ?

Çönki barı tik mädäni kodlar belän eçtälege bilgelängän “irek” añ-fikere bar.

Törkiyä yaña terrorçılıq räweşe belän oçraştı. Törkiyä küzgä küz kilgän bu yaña qırıslıq räweşen yuqqa çığaru öçen barı tik köräş säläten üsterü genä citmi. Şul uq waqıtta yañaça uylawı zarur.

Ayıruça, tarixi şartlarnı häm barlıqqa kilgän ictimaği problemalarnı bergä bäyälärgä kiräk.

İñ başta irek töşençäsenä yaña bilgelämä tabu zarur. Qaysı irek turında süzneñ baruın açıqlaw ciñel tügel, läkin ähämiyätle mäs'äläneñ tonıq buluı barı tik fiziki iminlekkä genä tügel, şul uq waqıtta zihendäge iminlekkä qarata da qurqınıç tudıra.

Çönki zihendä iminlektä bulmağan waqıtlarda iñ küp ğadellek häm xoquq zıyan kürä. Xäzräti Dawıdnıñ xikäyäsen härkem belä. Däğwale ike qardäş Xäzräti Dawıd yanına kilä häm berse bolay di: “Bu - minem bertuğanım. Anın tuqsan tuğız sarığım bar, minem isä ber genä sarığım bar. Ul minem sarığımnı da teläde häm bäxästä mine ciñde.”

Xäzräti Dawıd qorılğan ğadälätneñ tügel, ä wöcdannarındağı ğadälätneñ tağın da möhim buluın anladı.

Çınnan da, iskitkeç ğadälät sisteması qorılsa da, ägär dä keşelärneñ wöcdanında bu qimmätneñ urını yuq ikan, näticädä bernärsä dä üzgärmi.

Törkiyä bik citdi näticäläre bulğan terrorçılıq häm qırıslıq waqiğaları belän küzgä küz kilde. Bolarnı beterü öçen citdi mömkinlege dä bar. Läkin bu mäs'älädäge täcribäse tabiği bularaq anı borçuğa sala.

Törkiyä problemanıñ üsüennän tınıçsız. Bu sizgerlek qaywaqıt naçar niyät belän faydalanıla.

Ber yaqtan iminlek çaraların kürergä, ikençe yaqtan xörriyätlärdän çiklämäskä teli.

Añ-fikerlär häm faktlarnı qabat bilgelärgä tiyeşbez.

Terrorçılıq üzgärde. İminlek totışı da üzgärergä tiyeş.