Dön’yada küpme keşe uqıy-yaza belmi?

BMOnıñ YUNESKO mäğarif, belem häm mädäniyät oyışması mäğ’lümatlärenä kürä, soñğı 50 yılda dönya külämendä bigräk tä yäş’lär arasında uqıy yaza belü küläme artqan.

Läkin şuşı artuğa qaramastan 2020nçe yılda dönya külämendä öçtä ikese xatın-qızlardan torğan 771 million olı keşeneñ uzıy yaza belmäwenä iğ’tibar yünältelde.

Mäğ’lümatlär dönya külämendäge suğışlarnıñ uquçılarnıñ mäktäpkä baru külämenä tiskäre yoğıntı yasawın da kürsätä.

Äfğanstanda, Yämändä häm Ukrainada yäşängän suğışlar arqasında millionlağan keşe üz öylären taşlap kitärgä mäcbür bulğan.

Berläşkän Millätlär Oyışması qaçaqlar yuğarı komissarlığına kürä, Äfğanstanda bıyıl 700 meñ, soñğı yıllarda isä yaqınça 5 yarım million keşe öylären taşlap kitärgä mäcbür bulğan. Ukrainada da suğıştan täêsirlängän 7,1 million keşe öylären taşlap kitkän bulsa, 2 meñnän kübräk mäktäp zıyan kürgän häm 200dän kübräk mäktäp tä cimerelgän.

Tikşerenüdä yaña tör koronavirus (Kovid-19) arqasında barlıqqa kilgän näticälär dä kürsätelä. Moña qarap belem alu waqıtı aqsağan 24 million keşeneñ uqu-uqıtu barışına qayta almayaçağı isäplänelä. Bu keşelärneñ 11 million öleşeneñ dä qız balaları häm yäş’ qızlar bulaçağı farazlana.

Uqıy-yaza belüçelär küläme Afrikada häm Kön’yaq Aziya töbägendä tübän däräcädä.

Qara Afrika dönya külämendä 34% belän iñ küp uqıy-yaza belmäwçelär sanına iyä.

Afrika qıytğasındağı illärdä 6 belän 11 yäş’ arasındağı här 5 baladan kim digändä berse mäktäpkä barmıy. Yäş’läre 12 belän 14 arasında buluçılarda isä bu küläm här öç baladan berse.

Dön’ya külämendä uqıy-yaza belüçe xatın-qızlar sanı irlärgä qarağanda tağın da äzräk. Soñğı yıllardağı mäğ’lümatlärgä kürä, yäş’ xatın-qızlar uqıy-yaza belmäwçelärneñ 59%ın täşkil itä.

Urta häm Könçığış Aziyada, Awrupada, Tön’yaq Amerikada, Latin Amerikada häm Karip utrawlarında xatın-qız häm ir uqıy-yaza belüçelär arasındağı ayırma az bulsa, Tön’yaq Afrika, Könbatış häm Kön’yaq Aziya belän Qara Afrikada ceneslär arasındağı uqıy-yaza belü külämendäge ayırma tağın da kübräk.