Azärbaycan häm Törekmänstan cömhüriyätlärendä Töp Qanun üzgäreşläre

Törekmänstan başqalası Aşxabadta urnaşqan Ruhiyät sarayında 14 nçe sentyabr’dä ütkärelgän Aqsaqallar şurası cıyılışında ilneñ yaña Töp Qanunı bertawıştan qabul itelde. Cıyılışta 600 keşedän torğan Aqsaqallar şurası äğzaları,xökümät äğzaları , diplomatlar häm xalıq ışanıçlıları qatnaştı. Törekmänstan ilbaşı Gurbanguli Bärdimöxämmädov cıyılışta yasağan çığışında ike yıl bäxäsläşelgännän soñ tormışqan aşqan Töp Qanun üzgäreşeneñ il iminlege häm qalqınuı öçen bik möhim buluına basım yasadı. Gurbanguli Bärdimöxämmädov tawışqa quyudan soñ Töp Qanun üzgäreşen rasladı.

Älege üzgäreş belän Törekmänstan Konstituśiyäsenä 28 yaña maddä östälde häm 107 maddägä üzgäreş kertelde.Törekmänstannıñ Tarafsızlıq statusınıñ ayırım ber maddä bularaq Töp Qanunğa östälüe Berläşkän Millätlär Oyışması , Awrupa iminlek häm xezmättäşlek oyışması kebek xalıqara oyışmalar belän tağın da kübräk xezmättäşlek , iqtisadta êşlänmä êksportlawçı il xälenä kilüne küzda totuçı maddälär yaña Töp Qanunnıñ üzençälekläre bularaq iğtibarnı cälep itä.

600 keşedän torğan Törekmänstan Aqsaqallar şurası ildä ilbaşı idaräsennän soñ iñ täêsirle oyışmalardan berse. Şurada här vilayätne häm başqala Aşxabadnı 100 är wäkil wäkillek itä. Şura wäkile bulu öçen 60 yäşkä citü ,kim digändä 25 yıl êş täcribäsenä iyä bulu häm xalıq tarafınnan xörmät itelgän keşe bulu kiräk.

Awraziya illärennän Azärbaycanda da Töp Qanun üzgäreşe tormışqa aştı. Azärbaycanda ağımdağı yılnıñ 26 nçı sentyabrendä Töp Qanun üzgäreşe öçen ütkärelgän referendumnıñ räsmi bulmağan näticälärenä kürä saylawçılarnıñ 86,6%ı uñay tawış birde. Azärbaycan üzäk saylaw komissiyäse Töp Qanunnıñ 23 nçe maddäsenä üzgäreş kertü häm Konstituśiyägä yaña 6 madda östäw öçen ütkärelgän referendumda ildä terkäwle 5 million 260 meñ saylawçıdan 3 million 671 meñ keşeneñ tawış birüen , referendumda qatnaşu däräcäsen 69,7% dip belderde. 

Saylawçılar il külämendä 5 meñ 627 saylaw ärcäsendä tawış birde. Çit illärdä yäşäwçe Azärbaycan watandaşları isä 38 saylaw üzägendä referendumda qatnaştı. Referendumnı 53 meñ 300 cirle, 117 xalıqara küzätüçe qarap bardı.

Töp Qanun üzgäreşe ilbaşınıñ wazıyfa başqaru waqıtın 5 yıldan 7 yılğa citkerü, ilbaşı bulıp saylanuçınıñ kim digändä 35 yäştä buluı çikläwen beterü, ilbaşına waqıtınnan êlek däwlät başlığı saylawın iğlan itü wäqaläte birü, ilbaşınıñ berençe urınbasarı häm ilbaşı urınbasarları buldırunı küzdä tota. Bu wazıyfalarga bilgeläwlär häm wazıyfadan azat itülärne ilbaşınıñ tormışqa aşıruı turında qarar qabul iteläçäk. Töp Qanun üzgäreşe belän ilbaşınıñ berençe urınbasarı qağılğısızlıq xoquqına iyä bulaçaq häm ilbaşı bulmağan waqıtlarda barlıq wäqalätlär anda bulaçaq. Älege üzgäreşlär belän Töp Qanunnıñ “Mölkät xoquqı” bülegenä  “Şäxsi mölkät sośial’ cawaplılıq kiräkterä” maddäse belän “Sośial’ ğadälät häm cirlärneñ näticäle qullanıluı maqsatı belän cir mölkäte xoquqi qanun belän çiklänä ala” maddäse östäläçäk. Referendumnıñ qatği näticäse 21 nçe oktyabr’dä bilgele bulaçaq. 

         Urta Aziya illärendä Töp Qanun üzgäreşläre ğadäti xälgä äwerelde. Üzbäkstanda 1992 nçe yılnıñ 8 nçe dekabrendä qabul itelgän Konstituśiya 2003, 2007, 2008,2011 häm 2014 nçe yıllarda  üzgärtelde. Tacikstanda 1994,1999,2003,2016 nçı yıllarda, Qazaqstanda isä 1995,1998,2007 häm 2011 nçe yıllarda Töp Qanunğa üzgäreşlär kertelde. Qırğızstan 1994-2010 nçı yıllarda 8 tapqır Konstituśiyäsen üzgärtep töbäktä iñ küp Töp Qanun üzgäreşe başqarğan il bulıp tora. Qırğızstan dekabr’ ayında yänä Töp Qanun referendumı ütkärergä äzerlänä.

Bäysez Törekmänstannıñ täwge Töp Qanunı 1992 nçe yılnıñ 18 nçe mayında qabul itelgän ide. 1995 häm 2008 nçe yıllarda bu Konstituśiyägä üzgäreşlär kertelde.Azärbaycan Töp Qanunı 1995 nçe yılnıñ 12 nçe noyabrendä referendum yulı belän qabul itelgän häm şul uq yılnıñ 27 nçe noyabrendä ğamälgä kergän ide. Töp Qanun üzgäreşe Törekmänstanda tınıç uzdı, Azärbaycanda isä oppoziśiya häm ictimaği oyışmalar ilbaşı İlham Aliyevneñ köçen tağın da arttıracağı nigeznamäse belän Töp Qanun reformasına qarşı çıqtı. Töp qanunğa bik yış üzgäreşlär kertü bäysezleklärenä 25 yıl bulğan Urta Aziya törki cömhüriyätläreneñ haman da üzlärenä turı kilä torğan citäkçelek räweşen êzläwlären kürsätä dip äytergä mömkin.