گزیده هایی از ترکیه

در معماری سلجوقی بناهای مهمانسرا که به کاروانسرا معروفند نشانه روابط تجاری توسعه یافته دولت هستند. متاسفانه از شمار بسیاری از کاروانسراهایی که در قرن سیزدهم ساخته شده اند، تنها چند نمونه تا به امروز باقی مانده است. اکثر جاده های تجاری دوران سلجوقی در دوران روم باستان ساخته شده و در دوران بیزانس مرمت شده اند. در فواصل معینی از این مسیر برای استراحت یک شبه کاروان ها، کاروانسراهایی عموما به شکل قلعه ساخته شده است. بخشی از کاروانسراها از سوی سلاطین ساخته می شده است. امروزه در آناتولی هشت کاروانسرای ساخته شده از سوی سلطان وجود دارد. زیباترین این بناها از نظر معماری و تزئیناتش، بنای آلای خان است که در نیمه دوم قرن دوازدهم و در مسیر آک سارای- قیصریه ساخته شده است. برخی از این بناها محافظت شده و امروزه مورد توجه پردشگران داخلی و خارجی قرار می گیرد. سلطان خان در مسیر قونیه – آک سارای و آغازی کارا خان در مسیر آک سارای- نئو شهیر از نمونه های مسحور کننده این کاروانسراها هستند.

بزرگترین کاروانسرایی که تا به امروز باقی مانده است، از سوی علاء الدین کیقباد اول ساخته شده است. این بنا از دو قسمت حیاط و یک مکان سرپوشیده تشکیل شده است. بخش سرپوشیده بنا به ٥ صحن تقسیم شده و یک گنبد به آن روشنایی می بخشد. در وسط بخش حیاط یک عمارت مسجد به شکل اصلی اش باقی مانده است. این بخش در هنگام اقامت سلاطین به عنوان مسجد و یا عمارت ییلاقی مورد استفاده قرار می گرفته است. در سمت راست مسجد، چهارده اتاق با طاق های متصل به هم وجود دارد. درست در مقابل این اتاق ها ۸ اتاق دیگر قرار گرفته است. یکی از مهمترین عناصر بنای سلطان خان درب تاجدار مزین آن است. در درب تاجدار از موتیف های هندسی و نوشته های برجسته استفاده شده است که بینندگان را غرق در تماشا می کند.
بنای سلطان خان پس از آتش سوزی به سال ۱۲۷۸ از سوی سراج الدین احمد بن حسن استاندار وقت مرمت گشت.

در ۱٥ کیلومتری شرق آک سارای کاروانسرای آغزی کارا خان بر روی مسیر آک سارای- نئو شهیر و در روستایی به همین نام واقع گشته است. از دو کتیبه موجود در بنا چنین به نظر می رسد که بنا در دو تاریخ متفاوت ساخته شده است. در اصل از کتبیه ای که بر روی عمارت مسجد در حیاط بنا وجود دارد می توان دریافت که این قسمت در سال ۱۲۳۱ و در دوران علاء الدین کیقباد ساخته شده است. شخصی به نام خواجه مسعود بن عبدالله که این بخش را ساخته است، یکی از چهره های معروف ان دوران بوده است. عمارت مسجد بر روی چهار طاق بنا گشته و دو طبقه است. ویژگی های معماری بنا مشابه بنای سلطان خان است. ولی این بنا در ابعاد کوچکتری ساخته شده است.
از کتیبه ای که در درب تاجدار آغزی کارا خان وجود دارد، می توان دریافت که در سال ۱۲۳۷ و از سوی کیخسرو دوم پسر سلطان علاءالدین کیقباد بنا گشته است.

کاروانسرای کاراتای خان بر روی مسیر قیصریه- مالاتیا، نه تنها با نقشه اش بلکه با تزئیناتش نیز بینندگان را متحیر و مسحور می کند. بخش سرپوشیده این بنا در دوران سلطان علاءالدین کیقباد اول و بخش حیاط در دوران سلطان غیاث الدین کیخسرو ساخته شده است.
اطلاعات مربوط به این بنا را از بنیاد وقف کاراتای می توان کسب کرد. همانطور که از اسناد موجود در بنیاد وقف و اموالی که به این بنا وقف شده می توان دریافت، در این بنا شمار زیادی کاروان ارتقا می کرده است. از ساختار معماری بنا نیز می توان دریافت که در داخل بنا به جز اماکن مخصوص استراحت در شب کاروانها، مسجد، حمام و حتی واحدهای ویژه سلاطین نیز وجود داشته است.
کاراتای خان متناسب با نقشه کاروانسراهای سلطان خان ساخته شده و از یک بخش سرپوشیده و حیاطی در جنوب و اتاق هایی در اطراف تشکیل شده است. در سمت چپ ورودی اتاق مسئول کاروانسرا، با کوریدوری باریک و دراز و یک واحد دارای بخاری و ایوان ویژه وجود دارد. وقتی وارد حیاط می شویم، در سمت راست از طریق کوریدوری باریک و طویل می توان به حمام راه یافت. این بنا تا به امروز به خوبی محافظت شده است. زمانی که به حمام کاروانسرا می نگریم می بینیم که برای گرمای بیشتر سقف آن کوتاه تر ساخته شده است. در این قسمت رختکن، بخش گرمابه، بخش موتورخانه و انبار آب وجود دارد.
جبهه خارجی کاروانسرا شبیه قلعه است و پایه هایی شیاردار دارد. بر روی دیوارهای بنا فیگور انسان نقش بسته است. علاوه بر این بر روی درب تاجدار که به صورت ماهرانه تزئین شده است، دو فیگور شیر و دو تصویر پرنده حک شده است. کاروانسرای کاراتای خان با تزئیناتش در نوع خود بی نظیر و جالب است.