تاثیرات جهانی جنگ روسیه - اوکراین

با اعلام بسیج نسبی توسط ولادیمیر پوتین رئیس دولت روسیه و الحاق چهار منطقه اوکراین با برگزاری همه پرسی، جنگ در اوکراین وارد مرحله جدیدی شده است. روسیه در مرحله کنونی؛ در مناطق لوهانکس، دونتکس، خرسون و زاپوریژیا همه‌پرسی برگزار کرده و این مناطق را بعنوان بخشی از تمامیت ارضی خود اعلام کرد. روزی که قراردادهای الحاق، به امضا رسید، پوتین اعلام کرد که حمله به این سرزمین‌ها حمله به روسیه محسوب شده و پاسخ روسیه از جمله استفاده از سلاح هسته‌ای شدید خواهد بود. فقط، شرایط در میدان آنطوری که روسیه می‌خواست پیش نرفت. ارتش اوکراین به پیشروی علیه روسیه به ویژه در جبهه جنوب شرقی ادامه داده و روس‌ها هر روز متحمل تلفات بیشتری می‌شوند. از سوی دیگر، پس از اعلام بسیج نسبی، به نظر می‌رسد روند نسبتا کند پیش رفته است. سربازان روس از 8 ماه جنگ خسته شده و این وضعیت انگیزه رزمی را در ارتش کاهش داده است. در مقابل تهدید اتمی پوتین، اظهارات آمریکا مبنی بر اینکه ما پاسخ خواهیم داد، احتمال تعمیق جنگ را نیز افزایش داده است. بلافاصله پس از تصمیم الحاق، آمریکا کمک نظامی جدیدی به ارزش 625 میلیون دلار به اوکراین ارایه کرد. کمک‌های نظامی شانس اوکراین را برای برتری نسبت به روسیه افزایش می‌دهد. از سوی دیگر، اروپا نیز در حالی که با بحران انرژی دست و پنجه نرم می‌کند، تصمیم گرفت تا تحریم‌های جامع‌تری علیه روسیه اعمال کند. در حالی که همه اینها در حال وقوع است، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا همچنان تحت تأثیر جنگ قرار دارند.

مهمترین اثر جنگ در منطقه، از بین رفتن جو متوجه به حل بحران‌های موجود منطقه‌ای است. مسایلی مانند لیبی، سوریه، یمن، عراق و ایران به دلیل تمرکز جامعه بین‌المللی بر جنگ اوکراین از محور حل خارج شده است. در میان این مسایل به ویژه در لیبی، سوریه و یمن، بین راه حل سیاسی موردنظر برای حل مشکلات و واقعیت‌های میدانی تفاوت‌های جدی وجود دارد. در نتیجه این وضعیت، اختلافات بین بازیگران محلی و بازیگران خارجی درگیر مسئله، به تدریج در حال گسترش است. به عنوان مثال، روند راه حل در مورد تدوین قانون اساسی در مسئله سوریه که ادامه دارد، بهمراه جنگ اوکراین کند شده و به نقطه توقف رسیده است.

یکی دیگر از تأثیرات جنگ اوکراین، ظهور یک مبارزه ژئوپلیتیکی جدید بین بازیگران شمال آفریقا و منطقه خاورمیانه است. کشورهای منطقه به دلیل خلاء قدرت ناشی از روسیه در سوریه و لیبی، تغییر تدریجی اولویت آمریکا در باره خاورمیانه و یا تبدیل به ابهامات و تمرکز بازیگران اروپایی بر مبارزه با روسیه، وارد مبارزه جدیدی شدند. نمونه این وضعیت، تمایل ترکیه و ایران برای پر کردن خلاء قدرت ناشی از روسیه در سوریه است. آنچه در لیبی اتفاق افتاد را باید به همین شکل ارزیابی کرد.

رودررو شدن روسیه با تحریم‌های گسترده غرب پس از جنگ اوکراین نیز روابط این کشور و کشورهای عربی را تغییر داده است. کشورهای عربی به ویژه واردکنندگان صنایع دفاعی روسیه، اکنون به دنبال شریک دفاعی جدیدی هستند. روسیه به عنوان یک کشور مهم فروشنده اسلحه در کشورهای خاورمیانه ظاهر می‌شود، اما جنگ کنونی این کشور را مجبور به تغییر دادن اولویت‌های خود کرده است. اگرچه این وضعیت فرصت جدیدی را بین کشورهای خاورمیانه و غرب ایجاد می‌کند، بازیگران منطقه به تامین کنندگان تسلیحات جایگزین مانند چین و ترکیه روی آورده‌اند. قرارداد خرید پهپادهای مسلح بین ترکیه و امارات متحده عربی یکی از بارزترین نمونه‌های این تحول است.

یکی از بدترین اثرات جنگ اوکراین، بحران امنیت غذایی در کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه به دلیل جنگ است. بسیاری از کشورها محصولات بسیار مهم به ویژه گندم را از روسیه یا اوکراین وارد می‌کنند. به عنوان مثال، مصر 80 درصد گندم مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کند. بسیاری از کشورها به دلیل مشکل تولید و تدارک ناشی از جنگ، از نظر امنیت غذایی در وضعیت بسیار شکننده‌ای قرار دارند.

با توجه به اینکه جمعیت شمال آفریقا و منطقه خاورمیانه 20 درصد از جمعیت جهان را از نظر امنیت غذایی تشکیل می‌دهند، به نظر می‌رسد که تعمیق بحران غذایی موجب ناآرامی‌های اجتماعی جدیدی شود. ناآرامی‌‌های این چنینی، ممکن است تعمیق درگیری‌ها را افزایش داده و باعث ظهور امواج جدید مهاجرت شود.

یکی دیگر از تاثیرات مهم جنگ، تحولات در حوزه انرژی است. بدون شک افزایش قیمت نفت و گاز طبیعی باعث افزایش درآمد کشورهای تولیدکننده نفت و گاز خواهد شد، اما هزینه‌های جدید و بحران اقتصادی جهانی ناشی از افزایش قیمت‌ها تاثیرات منفی بر کشورهای منطقه خواهد گذاشت. این وضعیت ممکن است در کشورهایی که علی‌الخصوص از نظر اقتصادی شکننده هستند، بی ثباتی جدیدی ایجاد کند.

با بررسی این موضوع بصورت یک کل، می‌بینیم که جنگ اوکراین نه تنها باعث تغییری برای اروپا شده است، بلکه با تبدیل به یک بحران بر سیستم جهانی نیز تأثیر می‌گذارد. شمال آفریقا و خاورمیانه تحت تأثیر منفی این بحران قرار دارند.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه