Գլոբալ Դիտանկյուն - 26

Թուրքիան 27-րդ խորհրդարանական եւ նախագահական համակարգի առաջին ընտրությունները անցան: Կրկին արագ կերպ հայտարարված ընտրությունների համաձայն 52,5 տոկոս ձայն ստացած Արդարություն եւ Զարգացում կուսակցությունը Նախագահ Էրդողանը, առանց 2-րդ փուլի, նախագահական համակարգի առաջին նախագահը դարձավ: Իրեն 30,6 տոկոս ձայնով հետեւեց Հանրապետա-ժողովրդական կուսակցության թեկնածու Մուհարեմ Ինջեն: Արդարություն եւ Զարգացում կուսակցությունը 2002 թվականից ի վեր առաջին անգամ խորհրդարանում մեծամասնությունը կորցրեց:

Բավականին բաց, թափանցի եւ մրցակցային միջավայրում, ժողովրդավարության բարձր մակարդակում կայացած Թուրքիայի առաջին նախագահական համակարգի դիտարկումները կարելի է հետեւալ կերպ թվեարկել:

Ռեկորդային մասնակցություն: Շուրջ 60 միլիոն ընտրողներից 87,5 տոկոսը մասնակցեց ընտրություններին: Այս քանակը, բաց, թափանցիկ եւ մրցակցային ընտրությունների կայացած Թուրքիա եւ հատկապես աշխարհի ընդհանուրում ռեկորդային մակարդակի է: Այսքան բարձր մասնակցության կարգը, Թուրքիայի 1876-ին սկսած ժողովրդավարության երթի ամուր կերպ արմատավորման բաց ցուցանիշն է: Ինչպես որ սոցիալ մեդիա հարթակում է արտահայտվում «Արեւմտյան երկրներում արկղ կա, բավականին ընտրող չկա եւ աեւելյան երկրներում ընտրող կա, արկղ չկա»: Թուրքիան ունի եւ ընտրող եւ արկղ:

Քաղաքական կայունության շարունակություն: Արդարություն եւ Զարգացում կուսակցությունը, 2002-ից ի վեր 5-րդ անգամ հետսհետե մրցույթ է շահել: Թուրքիայի քաղաքական պատմությունում օրինակը չկա: Ժողովրդավար մրցակցության եղած երկրներում մեկը մյուսին հետեւող 5 հաղթանակների այլ օրինակ չկա: Եթե հաշվի առնենք նաեւ կառավարությունում գտնվելու մաշվածությունը, Արդարություն եւ Զարգացում կուսակցության ընտրությունների կրկին հաղթելը, ընտրողների ընդհանուրի ուրախություն եւ քաղաքական կայունության շարունակման վերաբերյալ կարեւոր արտահայտություն է:

Նախագահական համակարգին եւս մեկ անգամ՝ այո: Ընդդիմադիր կուսակցություններ եւ ներքո միավորված Ազգային դաշինքը, ընտրություններից առաջ, ընտրություններում հաղթելու դեպքում խորհրդարանական համակարգին վերդառնալու հստակ արտահայտություններ կատարեցին: Այս ընտրությունները կարելի է նաեւ նայել 2017-ին ընդունված նախագահական համակարգի կրկին քվեարկում: Նախկին հանրաքվեն նախագահական համակարգի հետ կապված ընդունվել էր 51,4 տոկոս ձայնով, եւ Նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանն էլ այդ միավորն այս անգամ բարձրացնելով 52,5 տոկոս ձայն ստացավ: Դա եւս մեկ անգամ նախագահական համակարգի ընդունման հաստատումն էր:

Կուսակցությունների միջեւ անցումներ: Ընտրության արդյունքները ցույց են տալիս, որ կուսակցությունների միջեւ անցումներ են եղել: Արդարություն եւ Զարգացում կուսակցությունից Ազգայնական Շարժում կուսակցություն, Հանրապետա-ժողովրդական կուսակցությունից Լավ կուսակցություն եւ Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցություններին ուղված ձայների անցումներ են եղել: Նախագահ Էրդողանը, ավանդական դարձած պատշգամբի ելույթին Արդարություն եւ Զարգացում կոսւակցության նվազումը հայտնել է, որ նկատելի ու հարկավորը կատարելու են: Էրդողան եւ Ինջեի կուսակցություններից էլ ավելին ձայն ստանալը ցույց է տալիս, որ այլ կուսակցություններից էլ են ձայն ստացել: Սա ցույց է տալիս, որ Էրդողանը քրդերից էլ որոշակի ձայն է ստացել:

Խորհրդարանում բարձր ներկայացման քանակ: 10 տոկոս սահմանված ներկայացման պատճառով, Թուրքիայում ընտրողի կամքը որոշակի խորհրդարան չեր ներկայացվում: Վերջին ընտրություններին օրինականացված դաշինք համակարգով Թուրքիայի պատմությունում առաջին անգամ 8 կուսակցություն, կամ էլ իրենց ներկայացուցիչ կամ էլ հիմնած դաշինքներով խորհրդարան մտան:

Այս կուսակցություններն են՝ Արդարություն եւ Զարգացում կուսակցությունը, Հանրապետա-ժողովրդական, Ազգային Շարժում, Լավ, Մեծ Միասնություն, Երջանկություն եւ Դեմոկրատական կուսակցություններն են: 1950-ից ի եր բազմակուսակցական համակարգում միայն 1969 թվականին է խորհդարանում 8 կուսակցություն եղել:

Նոր համակարգի համաձայնեցնող ազդեցությունը: Նախորդ շաբաթ գրել էի, որ Թուրքիայի նոր համակարգը համաձայնեցնող ազդեցություն ունի, եւ միայն իր ընտրողին ողջունող կարգն հետեւում է թողել եւ հարկավոր է արդեն 50+1 ձայնին հասնել:

Գլոբալ դերակատարների ինքնիմաց մոտեցումներ: Ինչպես ավելի վաղ կայացած ընտրություններ, արեւմտյան որոշ պետություններ, գլոբալ դերակատարներ, մեդիա մարմիններ, Թուրքիայի ընտրություններին շատ ավելին էին հետաքրքրված քան նախկիունում: Արդարություն եւ Զարգացում կուսակցությանը ուղված սպառնալիքներ, մեղադրող արտահայտություններ օգտագործեցին: Ընտրողներն նրանց ցանկություններին համաձայն ձայն չգտագործեցին: Արդարություն եւ Զարգացում կուսակցությանը աջակցեցին: Ընտրողները ոչ թե գլոբալ դերակատարների ցանկություններին համաձայն, այլ իրենց ընտրություններին համաձայն վարվեցին:

Թուրքիան արդեն բերել է ազգային եկամտի $ 2,000 համար $ 10,000 անվան 2000թ. Նա բարձրացրել է ազատության եւ ժողովրդավարության բարոմետրը: Չնայած Սիրիայի, Իրաքի, Իրանի, Հունաստանի, Լիբիայի, Իսրայելի, Ուկրաինայի, Վրաստանի եւ այլ երկրների բացասական զարգացումներին, այն մնացել է խաղաղության, հանգստության եւ հույսի կղզի: ՖԵԹՕ եւ հեղաշրջման այլ փորձեր: Հանրաքվեով, որը նա անցկացրեց 2016 թվականին, եւ այս ընտրությունները այս շաբաթ, նա արմատապես փոխեց ժողովրդավարության պատմության մեջ գրեթե 150 տարի եւ տեղափոխվեց նախագահական համակարգ: Թուրքիան արդեն հաջողվել է շնորհիվ բոլոր այդ ժողովրդավարական քաղաքական համակարգի: Եթե ​​այդ բոլոր ժողովրդավարական փոփոխություններն ու վերափոխումները հնարավոր չէ կատարել առանց ազատության, թափանցիկության, թափանցիկ եւ մրցակցային ընտրությունների, առանց քաղաքական ուժի, որը ստիպեց ազգին ուժեղ քաղաքական եւ սոցիալական լեգիտիմության մեջ: Թուրքիան իրականացրել նման հաջողության է, որ ոչ միայն երկիրը, տարածաշրջանը եւ արեւմտյան երկրները շատ կարեւոր են բեռ: Արեւմտյան երկրները կարող են ավելի շատ անհանգստացած երեք փախստականների, Թուրքիան տունն է 3.5 մլն փախստականների: Արժեքը ժողովրդավարության եւ կայունության Թուրքիայում պետք է լավ հայտնի է բոլորին:

Ձեզ ներկայացրինք՝ Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնի դեկան Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլի թեմայի վերաբերյալ մեկնաբանումները։

* Պրոֆ․Դր․Քուդրետ Բյուլբյուլը դաս է ավանդում Անկարա Յըլդըրըմ Բեյազիդ Համալսարանի քաղաքագիտության բաժնում։