shéhit menggüjek ghazi we menggüjeklikler

türkiye awazi radiyosi xewiri: zeperdin kéyin sultan alp arslan qomandanliridin biri bolghan menggüjek ghazini anadoluni pethi qilishqa ewetkenidi. menggüjek ghazi bu permangha asasen kemah, erzijan we siwas etraplirini pethi qildi.

menggüjek ghazi dölitining 1080 – yili kemahni paytext bolush üchün qurghanidi. uningdin kéyin ornigha ishaq beg textke olturdi. biraq dölet 1142 – yili kemah we diwrigni ikki merkezge ayridi. kemah – erzinjan eyyubiylar we xarazmshahlar bilen hemkarliq ornatqan kéyin 1228 – yili türkiye selchuqiylar impériyesi sultani alaettin keykubat teripidin yimirildi. beglikning dirwigi tarmiqi bolsa memlukiylar sultani baybars 1277 – yili anadolugha yürüsh qilghangha qeder dawamlashti.

sultan melik ghazi qurghan beglikning tunji ismi bolghan menggü ottura asiya tilida «ebedi», uyghur shéwiside «menggü ölmeydighan zatning küchi» dégen menini bildüridu. menggüjek oghullirining tunji beglirining nesebining erzurum xorasan türklirige mensup ésilzade bir ailige tutishidighanliqi éhtimalgha nahayiti yéqin dep qarilidu.

1118 – yili beglikning textige olturghan emir ishaqning deslepki hökümdarliqi nezerge élinip, menggüjek ghaziningmu shu mezgillerde ölgenliki texmin qilinidu. menggüjek ghazining yene bir ismi melik ghazi idi.

hazirghiche saqlinip qalghan menggüjek ghazi meqberesi ikki qewetlik, asti momyaliq bolup, ichige kirishte ishiktin pelempey arqiliq momyaliqqa kirgili bolidu. momyaliqning üstide parsche «dunya mewjutla bolidiken, u menggüjek sultan teripidin yorutulidu» dégen béghishlima yézilghan.

melik ghazining momyasi pat - pat échilghanliqtin buzulghan. buningdin bashqa yene, bu yerde besh mazar bardur.

melik ghazining hazirghiche saqlinip qalghan fondi jemiyet höjjiti izahatida, «melik ghazi erzurum, erzinjan, keham we diyarbekir wilayetlirining pethi qilghuchisi» déyilgen.  meqberediki ereb we pars tillirida yézilghan aptografiyede, menggüjeklik kemah meliki fahrettin behramshahning selchuqiylar sultani ikkinchi qilicharslanning qizliridin birige öylengenliki bayan qilinghan.

meqberediki yene bir aptografiyede, «melik alim, adil allahning nusritige érishken zat, zeper quchquchi, din we dunya ishlirining yardemchisi we musulmanlarning hamiysi, selchuqiylar we menggüjekliklerning iptixari ebulfeth selchuq bin behram shah bin dawud bin ishaq. u menggüjek idi. allah uninggha németler we atalarni  bexsh etsun» dégen xetler yézilghan.

menggüjek ghazining meqberesi hem ishlitilgen qurulush matériyalliri hemde mazarliqining original shekli bilen diqqet qozghaydu. menggüjek oghullirining eng chong alahidilikliridin biri, anadoludiki pethi qilghan rayonlarda islamiy qurulushlarni bina qilishidur.

menggüjek begliki tunji qurulghan yerlerdin biri bolghan we menggüjek oghli ehmed shah teripidin saldurulghan diwrigidiki ulu jamesi, kemah, erzinjan we diwrigning ayrim - ayrim paytext bolghan dewrlerning barliqini ispatlap bermekte. buningdin bashqa yene, diwrigi qelesi jamesi bilen qayitbay jameside menggüjeklikler dewrining oxshimighan tarixiy basquchlirining izliri saqlinip qalghan.

erzinjan menggüjeklikler dewride siyasiy we tijaret merkizi idi. anadoluni tebriz we irangha tutashturidighan chong karwan yolining bu rayondin ötüshi sheherde iqtisadiy tereqqiyatni janlandurghanidi.

bügünki künge kelgende menggüjekliklerdin qalghan binakarliq yadikarliqlirining az bolushining sewebi, mongghul istilasi esnasida sheherning qattiq weyran bolushi we bu rayonda pat - pat yer tewresh apitining yüz bérishidur. diwrigi sherqiy qarahasar, kemah we erzinjan sheherliridiki islamiy medeniyet - senet yadikarliqliri shéhit menggüjek ghazi we menggüjekliklerdin qalghan tewerüklerdur.