türkiye - ezerbeyjan munasiwetliri

türkiye awazi radiyosi:  türkiye bilen ezerbeyjanning diplomatik munasiwet ornatqanliqigha 26 yil boldi. ikki terep munasiwetliri her sahede barghanséri kücheymekte. bizmu bu munasiwet bilen, bu heptiki pirogrammimizda, türkiye – ezerbeyjan munasiwetliri heqqide toxtilip ötimiz.

1992 – yili 14 – yanwar küni ezerbeyjan bilen türkiye otturisida diplomatik munasiwet ornitilishigha alaqidar kélishim imzalanghinigha 26 yil boldi. türkiye jumhuriyiti 1991 – yili 30 – awghust küni musteqilliq élan qilghan ezerbeyjan jumhuriyitini 1991 – yili 9 – noyabir küni étirap qilghan tunji dölet boldi.

2010 – yili istiratégiyelik hemrahliq we özara yardem kélishimi imzalandi. bu kélishim ikki terep munasiwetlirini herbiy ittipaqdashliq sewiyesige yetküzdi. kélishimning 2 – maddisi birleshken döletler teshkilati ehdinamisining qanuniy qoghdinish hoquqigha alaqidar 51 – maddisigha asaslinidu. jümlidin, bu maddigha asasen, türkiye bilen ezerbeyjandin birersi üchinchi bir döletning yaki döletlerning hujumigha uchrisa, ortaq bixeterlik we mudapielinish istiratégiyesini yolgha qoyidu.

ikki terep munasiwetlirini yenimu kücheytish meqsitide 2010 – yili dölet bashliqliri sewiyeside istiratégiyelik aliy hemkarliq kéngishi mixanizimi ornitildi. shuning bilen, herbiy, siyasiy, énérgiye we bashqa sahelerde ikki terep munasiwetliri eng yüksek sewiyege yetküzüldi.

istiratégiyelik hemrahliq we özara yardem kélishimining eng muhim qismi bolsa 7 – maddisidur. buninggha asasen, her ikki döletning qoralliq qisimliri otturisida qomandanliq we iqtidar qurulmisi jehettin hemkarliq ornitilidu. bu ehwal, ortaq heriket élip bérish kélishimi tüzüshningmu ishikini achidu. derweqe, türkiye bilen ezerbeyjan uda birqanche yildin buyan ortaq herbiy maniwér ötküzmekte. bu maniwérlarda ortaq heriket élip bérish iqtidarining taktikiliq we alahide muweppeqiyetlik heriket élip bérish sewiyelirige yetkenlikini körüwatimiz.

buningdin bashqa yene, bu iqtidar istiratégiyelik sewiyege yétidu, dep qaralmaqta.

türkiye bilen ezerbeyjan otturisidiki herbiy ittipaqdashliq munasiwetlerni türkiyening dölet mudapiesi sanaitimu yéqindin qollimaqta. bu qollashning eng muhim teripi, türkiyening milliy köp stwolluq katyusha sistémilirini ezerbeyjangha éksport qilishidur.

sakarya we boran - chapqun sistémiliri ezerbeyjan armiyesini adettin tashqiri derijide urush qilish iqtidarigha ige qildi. buninggha 2016 – yili aprélda ezerbeyjan bilen erméniye otturisidiki toqunushlarda shahit bolduq.

ezerbeyjangha nisbeten nehchiwanda turushluq herbiy qisimliri nahayiti zor ehmiyetke ige. bu qisimlarning telim – terbiyesi, arqa sep teminati xizmiti we bashqa halqiliq éhtiyajlirini qamdash bolsa türkiye armiyesige qarashliq 3 – armiye teripidin ishqa ashurulmaqta.

2017 – yili iyun éyida 5 ming eskerning ishtirak qilishida ötküzülgen türkiye – ezerbeyjan ortaq nehchiwan herbiy maniwérimu bu nuqtida nahayiti zor ehmiyetke ige.

hazar déngizidiki énérgiye menbelirini dunyagha bazarlirigha sélishni nishan qilidighan «baku – tiflis – jeyhan xam néfit turuba liniyesi» we «baku – tiflis – erzurum tebiiy gaz turuba liniyesi» layihelirining ishqa ashurulushi ezerbeyjan bilen türkiye otturisidiki munasiwetlerni qérindashliq sewiyesidin istiratégiyelik hemrahliq sewiyesige yetküzüsh yolida tashlanghan muhim bir qedem hésablinidu.

ikki dölet otturisidiki soda omumiy sommisi 5 milyard dollargha yétidu. ikki döletning nishani 2023 – yiligha barghanda soda omumiy sommisini 15 milyard dollargha yetküzüshtur. nöwette yer shari xaraktérlik bir layihege aylanghan trans anadolu tebiiy gaz turuba liniyesi layihesini tamamlash yolida téz sürette xizmetler ishlenmekte. trans anadolu tebiiy gaz turuba liniyesi layihesining toluq ishqa ashurulushi bilen birlikte ezerbeyjan bilen türkiyening orni we rayonning istiratégiyelik orni adettin tashqiri derijide yüksilidu.

özara ishench we hemkarliq asasida shekillengen ezerbeyjan – türkiye munasiwetliri xelqara sehnilerdimu barghanséri kücheymekte. her ikki dölet birleshken döletler teshkilati, yawropa bixeterlik we hemkarliq teshkilati, yawropa kéngishi, qaradéngiz iqtisadiy hemkarliq teshkilati, türk kéngishi we islam hemkarliq teshkilatida zich hemkarliq ornitip, ghayet zor netijiler hem muweppeqiyetlerni qolgha keltürmekte.

türkiye bilen ezerbeyjan otturisidiki yaxshi munasiwetlerni herqandaq bir xelqara munasiwetler nezeriyesige asasen toluq ipdailep bérelishimiz qiyin. ezerbeyjanning türkiyege oxshashla türklerning oghuz tarmiqidin kélishi, tarixiy basquch jeryanida oxshash térrotériyelerde birlikte yashash arqiliq ornitilghan menggü yimirilmes qérindashliq munasiwet we jughrapiye jehettin yéqinliq qatarliq amillar türkiyening ezerbeyjan bilen téximu zich diyalog ornitishida we munasiwetlerni barghanséri mustehkemlishide türtkilik rol oynimaqta. her ikki döletning dölet bashliqlirining wezipige olturghandin kéyin bashqa ellerni ziyaret qilishtin burun özara ziyarette bolush enenisimu izchil dawamliship kelmekte.

türkiye – ezerbeyjan munasiwetliri rayonda muqimliq we tinchliq ornitishni nishan qilidu. shuning bilen bir waqitta, her ikki döletning munasiwetliri hergizmu héchqandaq bir döletke tehdit shekillendürmeydu.

türkiye – ezerbeyjan munasiwetliri «istiratégiyelik hemrahliq» atalghusigha tamamen uyghun kélidu. ikki dölet otturisida 26 – yildek qisqighine waqit ichide qolgha keltürülgen alemshumul muweppeqiyetler hem munasiwetlerni barghanséri qudret tapquzush, menggü yimirilmes qérindashliq rishtisining eng roshen namayendisi, elwette.

mustafa kamal  atatürkning 1921 – yili 14 – öktebir küni ezerbeyjanning enqere wekili ibrahim abilow ishench xéti tapshurghan murasimda qilghan: «ezerbeyjanning xushalliqi bizning xushalliqimiz, ghem – qayghusimu bizning ghem – qayghumiz» teriqisidiki sözliri aridin uzun yillar ötkendin kéyin heyder eliyéwning: «biz bir millet, ikki döletmiz» teriqisidiki sözi arqiliq qarshi élindi.

künimizde türkiye – ezerbeyjan munasiwetliri türkiye jumhuriyiti jumhur reisi rejep tayyip erdoghan bilen ezerbeyjan jumhuriyiti pirézidénti ilham eliyéwning adettin tashqiri derijidiki qetiy iradiliri we ulughwar nishanlirining türtkiside künséri yenimu yüksek sewiyege yetmekte.