énérgiye zapaslashta ishlitilidighan yéngi téxnikilar

türkiye awazi radiyosi: yanfonlirimizdin tingshighuchlirimizghiche, mashinilirimizdin kompyutérlirimizghiche, saqal alghuchlirimizdin saetlirimizgiche, tokluq üshkilerdin tartip chang-tozan sümürgüchler hetta ghayet zor kémilergiche bolghan éléktir énérgiyelik nurghunlighan üsküniler we qatnash wasitiliri turmushning kem bolsa bolmaydighan qismigha aylandi.

téxnika istémalidiki éshish, simsiz téxnikigha bolghan éhtiyaj qatarliqlar téximu köp énérgiyeni zapaslap, téximu uzun muddet bixeter ishlitilishige bolghan éhtiyajni peyda qildi. bu sewebtin, alimlar her küni téximu köp énérgiye zapasliyalaydighan téxnikilarni tereqqiy qildurush üchün tirishchanliq körsetmekte.

nöwette tok qachilighili bolidighan bataréyeler bataréye ximiyisige asasen, nikél métal gidrid, nikél kadmiy we litiy iyonidin ibaret üch türge ayrilidu. bataréyelerning barghanséri kichiklewatqan téxnikilargha maslishishigha we téximu uzun waqit ishlishige kapaletlik qilidighan saqlash iqtidarini royapqa chiqirish izdinishliri, asasen dégüdek barliq téxnikilarning qollinishchan haletke kélishige töhpe qoshidu.

yéngi ewlad bataréye we énérgiye saqlash sistémilirining sighimidin bashqa, bixeter we muhit asraydighan bolushimu ularning sijilliqining éshishigha kapaletlik qilidu. bu sahede, kem uchraydighan topa éléméntlirigha oxshash cheklik ishlepchiqirish imkaniyitige ige xam eshyaning ornini alalaydighan tengdash, bixeter chariler, tereqqiy qiliwatqan énérgiye saqlash mehsulatliri baziridiki tennerxni töwenlitishni meqset qilidu.

bir nechche sékuntta tok qachilighili, muhitqa ziyan yetküzmestin yighiwalghili, hetta ömürlük ishletkili bolidighan bir qisim yéngi ewlad énérgiye saqlash téxnikiliri dunya bazarlirida öz ornini élishqa bashlidi. bataréyeler herqaysi döletlerning kelgüsi yillar üchün békitken karbon néytral nishanlirini emelge ashurushidimu muhim rol oynaydu. türkiyege oxshash nurghun döletler «nöl bulghima qoyup bérish» nishanigha yétish üchün, nahayiti qisqa waqit ichide fosil yéqilghulardin pütünley waz kéchishni oylashmaqta.

yéqinqi yillardiki téxnika tereqqiyatining türtkiside, dunya bataréye bazirining 2027-yiligha barghanda 310 milyard 800 milyon dollargha yétishi mölcherlenmekte. qoghushun kislatasi, li-ion we nikélni asas qilghan bataréyeler bazarning 95% ni teshkil qilmaqta. 2020-yili li-ion bataréyesining bazardiki ülüshi 44 milyard 200 milyon dollar idi, bu ülüshning 2025-yiligha barghanda 94 milyard 400 milyon dollargha yétishi texmin qilinmaqta.

STM téxnika tepekkur merkizining «énérgiye saqlash téxnikisidiki eng yéngi tereqqiyat» namliq doklatigha qarighanda, énérgiye saqlash téxnikisi toghrisida üch xil bataréye tipidin pütünley perqlinidighan nurghun tetqiqatlar bar iken.

shiwétsiye chalmérs uniwérsitéti tetqiqatchiliri ilgiriki qurulmilargha sélishturghanda 10 hesse artuq énérgiye zapasliyalaydighan sémont bataréyeni yasap chiqishqa tirishmaqta. kelgüsidiki öylerni ghayet zor bataréyege aylandurush yoshurun küchige ige bu téxnika, sémontni asas qilghan suyuqluqqa qisqa karbon talasining orunlashturulushi bilen fonksyesini jari qilduridiken.

téxi deslepki basquchida turuwatqan bu tetqiqat, sémont bataréye téxnikisining hazirqi basquchida yéterlik énérgiye saqliyalmaydighanliqini ispatlighan bolsimu, emma bu heqtiki tetqiqatlar yenila dawamlashmaqta.

yene bir tetqiqat bolsa, grafén bataréye téxnikisi üstide élip bérilmaqta. bolupmu teywen we amérika shirketliri grafén téxnikisigha köplep meblegh salmaqta.

emma tetqiqatning qandaq bolushidin qetiynezer, barliq alimlar qisqa waqit ichide tok qachilighili we uzun waqit énérgiye bilen teminleydighan bataréye téxnikisini tereqqiy qildurushqa tirishiwatidu. bataréye téxnikisini tereqqiy qildurushtiki eng chong purset, yéqinqi yillarda keng tarqalghan tokluq mashinilarning künséri yollarda köpiyiwatqan bolushi.

tokluq mashinilarning ishlitish mudditi, süriti we küchi bataréye téxnikisi teripidin belgilinidu. shunglashqa, bataréyening ünümi we iqtidari tokluq mashinilarning omumlishishi aldidiki eng muhim mesile dep qaralmaqta.

tokluq mashinilarda ishlitilidighan bataréye asasen üch chong türge ayrilidu. ular qoghushun kislata bataréyesi, nikél métal gidrid bataréyesi we litiy ion bataréyesi.

her bir bataréye tipining oxshimighan ewzelliki we kemchiliki bar. litiy iyonluq bataréye yénikliki we uzun muddet ishletkili bolidighanliqi bilen dangliq bolsimu, qoghushun kislata bataréyesi téximu téjeshlik bolidu.

alimlarning eng chong meqsiti, yuqiri sighimliq bataréye ishlepchiqirish arqiliq mashinilarning musapisini nechche ming kilométirgha yetküzüsh.