israiliyening yoqatqan qanuniy salahiyiti

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning diriktori piroféssor doktor murat yéshiltash teripidin teyyarlanghan «israiliyening yoqatqan qanuniy salahiyiti» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

**** ****** ***** ****** ****

israiliyening ghezzege qilghan hujumi üzlüksiz dawamlishishigha egiship, nétanyahu hökümiti tarixta ezeldin körülüp baqmighan derijide yéngi bir yeklinish dewrige qedem qoymaqta. baydin hökümiti we yawropadiki bir qanche döletni hésabqa almighanda, israiliyening irqiy qirghinchiliq siyasitini ochuq-ashkare qollaydighan hérch bir dölet qalmighan weziyette turmaqta.

israiliye dunya we rayon miqyasida pütünley yétim qéliwatqan bolup, bu ehwal israiliyeni hergizmu téximu bixeter halgha keltürmeydu. 7- öktebirdin kéyinki atalmish ​​bixeterlik üchün % 70 i ayallar we kichik balilar din teshkil tapqan 40 mingdin artuq insanni qirghin qilghan israiliye, özliri seweb bolghan aqiwetler bilen yüzlishishke mejbur bolidighan yéngi bir basquchqa qedem qoymaqta. bu yüzlishish jeryani peqet israiliye döliti üchünla emes, belki yehudiy xelqi üchünmu chongqur bixeterlik krizisigha aylinidighanliqini körsitip bermekte. eger nétaniyahu hökümiti ghezzediki wehshiylikini dawamlashturiwiridighan bolsa, israiliyening bixeterlik krizisini tüzitelishi mumkin emes halgha kélip, israiliye dölitining mewjutluqigha munasiwetlik muhim hayatiy mesililer kélip chiqidighanliqi éniq.

7 – öktebirdin kéyin, israiliyening qanunluq salahiyitining asasi pütünley yoqaldi. israiliye ishghalchi bir küch bolupla qalmay, öz nöwitide yene xelqara edliye sotida irqiy qirghinchiliq gumandari süpitide sotlanghan, dölet  rehberliri xelqara jinayi ishlar soti teripidin qolgha élinishqa buyrulghan, xelqaraliq teshkilatlarda we xelqaraliq diplomatiyede yalghuz qalghan bir döletke aylandi. bu yalghuzlishish we yétim qilish haliti ikki muhim netijini barliqqa keltüridu. qanunluqluq salahiyitini yoqitish we chongqurlashqan bixeterlik krizisi.

israiliyening bixeterlik krizisini chongqurlashturghan we uni bir xil mewjutluq mesilisige aylandurghan birinchi mesilisi, nétaniyahu hökümitining ghezzede yashaydighan pelestinliklerge qaratqan irqiy qirghinchiliqi, urush jinayiti we insaniyetke qarshi jinayetlerdin terkib tapqan wehshiylikidur. bu  nuqtidin éytqanda, israiliyening ghezzede qiliwatqini adettikiche urush emes. téximu ilgirilep qarighanda, israiliyening 7-öktebirdin buyan ghezzede qiliwatqanlirigha urush dep éniqlima bérishmu mumkin emes. chünki israiliye armiyisi köpinchisi ayallar we kichik balilardin terkip tapqan ghezze xelqini hujum nishani qilmaqta. usul süpitide qollanghan barliq qorallar alliburun özini qoghdash hoquqining qizil siziqidin halqip ketti. qestenlik bilen melum étnik we diniy guruppini pilanliq halda yoqutush meqsitige xizmet qilmaqta. eng axrida israiliye «bixeter rayon» dep teswirligen rafahtiki puqralar ishlitiwatqan waqitliq panahlinish merkizini bombardiman qilishi xelqara qanun jehette qesten we xalap turup qilghan bir qilmishtur.  qisqisi 7-öktebirdin buyan élip bérilghan atalmish ​​herbiy heriketning arqa körünüshide, israiliye hökümiti urush jinayiti, irqiy qirghinchiliq we insaniyetke qarshi jinayet shekillendüridighan nurghun heriketlerni élip barghan boldi.

bu qilmishliri tüpeylidin israiliyening xelqara qanun aldida qanunluq salahiyiti chongqur krizisqa duch keldi. xelqara edliye sotigha jenubiy afriqa sunghan irqiy qirghinchiliq délosi dairisidiki eyibleshler alliburun israiliyeni irqiy qirghinchi bir dölet ornigha chushurup qoydi. sotning qararining qandaq bolushidin qetiynezer, israiliyening ghezzediki qirghinchiliqi özining tarixiy toqulmiliri arqiliq qurghan dölet kimliki toghrisidiki dunyawi bayannamilirinimu buzup tashlidi. xelqara edliye sot mehkimisining irqiy qirghinchiliq délosigha qoshumche, xelqara jinayi ishlar sotining israiliye emeldarlirini qolgha élish we sot qilish qarari toghrisidiki munazirilermu xelqara qanun sépide israiliye duch kelgen yene bir xiris boldi. bu qarar bilen teng israiliye hem b d t ning neziride hem  b d t sirtida ikki sot jeryanining bir qismigha aylinip, xelqara qanun asasidiki qanunluq  salahiyet krizisini téximu chongqurlashturdi.

israiliyening qanunluq salahiyet krizisi uning herikiti sewebidin xelqara qanundiki qanunsiz irqiy qirghinchi dölet dep eyibleshke duch kelgenliki bilenla cheklenmeydu, elwette. dunya we rayon miqyasida israiliye diplomatiye  jehettin yétim qaldurulghan bir döletke aylandi. gerche 7-öktebirdin burun ibrahim kélishimi bilen rayondiki yalghuzluqini hel qilishqa urunghan bolsimu, 7-öktebirdin kéyin rayondiki normallishish axirlashti. israiliye qaytidin diplomatiye jehettin yene yalghuz qaldi. bu mezgilde, nurghun döletler israiliye bilen bolghan munasiwitini qayta közdin kechürüp, pelestin we ikki döletlik hel qilish charisini qollashqa bashlidi. axirida  ispaniye, érlandiye we norwégiyening pelestin dölitini resmiy étirap qilishi israiliyening diplomatiye sépide utturup qoyghanliqining éniq körsetküchlirining biri boldi. shundaq qilip, pelestinni étirap qilidighan döletler sani 142 ge yetti.

israiliyening diplomatiye sépidiki yalghuzluqining yene bir teripi bolsa xelqara teshkilatlardur. bu menidin éytqanda , israiliye nurghun xelqaraliq teshkilatlarning, bolupmu b d t ning tenqidige uchraydighan döletke aylandi. b d t omumiy kéngishide pelestinning közetküchi dölet salahiyitini özgertidighan yéngi qararning maqullinishi israiliyening siyasitige qarshi tashlanghan inqilab xaraktérlik bir qedem boldi. gerche bu qarar bixeterlik kéngishi teripidin téxi maqullanmighan bolsimu, emma simwolluq nuqtisidin israiliyening ghezzediki qanunsiz qilmishliri netijiside otturigha chiqqan boldi. nurghunlighan rayonluq teshkilatlarmu israiliyening ghezzede ötküzgen urush jinayetliri we irqiy qirghinchiliq qilmishlirini kün tertipige kirgüzüp, israiliye dölitige qarshi qattiq bayanatlarni élan qildi.

xelqara qanun sépide qanuniyliq nuqtisidin we xelqara siyaset sépide diplomatiye nuqtisidin qanununluq salahiyitini yoqutup qoyghan israiliye yershari xaraktérliq insaniyet wijdanidimu qanunluq salahiyitini pütünley yoqatti. bolupmu amérika we yawropaning paytextliri qatarliq dunyaning nurghun döletleride israiliyening ghezzede élip bériliwatqan irqiy qirghinchiliqi sewebidin keng kölemlik narraziliq namayishliri dawamlishish bilen birge, israiliyeni qollaydighan nurghun shirketlermu bayqut qilinmaqta. gerche amérika uniwérsitétliridiki qosh ölchemler erkinlik muhitini israiliyege paydiliq qilip chekleshke urunghan bolsimu, amérikaning israiliyeni qollap quwwetlishining alliqachan wijdanlarda sotqa tartiliwatqanliqi bir heqiqet. bu namayish dolquni yéqinqi 20 yilda körülgen eng chong keng kölimlik namayishlarning biri bolush süpiti bilenmu intayin muhim ehmiyetke ige

netijide, israiliye chongqur bir qanunluq salahiyet krizisigha duch kelgenliki melum.  bu krizis hem qanuniy jehette, hem xelqara diplomatiye ölchimi jehette, hemde yer shari xaraktérliq insaniyet wijdani ölchimi jehette körülmekte. israiliyening qanunluq salahiyitini eslige keltürüshi tolimu müshkül, chünki ghezzede élip barghan irqiy qirghinchiliq siyasiti insaniyetning xatirisidin menggü öchmeydu.