türkiye we énérgiye zapisi mol döletler

türkiye awazi radiyosi: türkiye yawroasiya we ottura sherq énérgiye zapisining hemmisining dégüdek yawropagha tutishidighan nuqtisigha jaylashqan. shu wejidin, türkiyeni énérgiye merkizige aylandurush türi yolgha qoyuldi. bu arqa körünüshte, trakyada bir énérgiye ponkiti quruluwatidu. buningdin bashqa, istanbul atashehirdiki pul-muamile merkizidimu bir énérgiye pay chéki baziri qurush pilanlanmaqta. bu tür sayisida, türkiye tebiiy gaz we néfit bésip ötidighan dölet bolushtin chiqip, énérgiye sodisigha biwasite arilishidighan döletke aylinidu.

türkiyening etrapidiki barliq döletler bu türge qatnishishni xalaydu. chünki, énérgiye zapisigha ige döletlerning énérgiye zapisigha oxshashla xéridarlirining sanini ashurushimu intayin muhim.

iraq texminen 150 milyard waril néfit zapisigha ige bolup, dunyaning 9-chong néfit döliti hésablinidu. tebiiy gaz zapisi dunya zapisining %1.9 ni igileydu. iraq bilen türkiye birlikte yolgha qoyghan tereqqiyat yoli we faw porti  türliri xelqara sehnide zor tesir peyda qilidu. 2028-yili tamamlinishi pilanliniwatqan bu qurulush süweyish qanili we ümid tumshuqi liniyeliri sépige qoshulidu. iraqning hidro karbon bayliqidin bashqa, pars qoltuqi rayonining énérgiye bayliqlirinimu türkiye arqiliq yawropa we sherqiy aq déngiz döletlirige toshughili bolidu. tereqqiyat yoli türi tamamlanghandin kéyin, iraq bilen türkiye otturisida yéngi tebiiy gaz we néfit turuba yoli yasashmu küntertipke kélishi mumkin.

iranning texminen 156 milyard wairl xam néfit zapisi we 34 tirilyon kub métir tebiiy gaz zapisi bar. nöwette türkiye bilen iran otturisida bir tebiiy gaz turuba yoli bar bolup, bu liniye yiligha ottura hésab bilen 6 milyard kub métir tebiiy gaz toshulaydu. iran hökümiti tebiiy gazini türkiye arqiliq yawropagha toshushqa intayin qiziqidu. énérgiye merkizi xizmetke kirishtürülgendin kéyin, iranning yawropagha néfit sétish üchün türkiyening ishikini chékidighanliqi éniq.

ezerbeyjanning bügünki téxnika bilen ispatlanghan 1 milyard 500 milyon tonna néfit we 2 tirilyon 200 milyard kub métir tebiiy gaz zapisi bar. nöwettiki tebiiy gaz turuba yoli arqiliq 12 milyard kub métir tebiiy gaz türkiyege toshulmaqta. bu gazning 6 milyard kub métiri «tap (TAP) liniyesi arqiliq yawropa döletlirige yetküzülmekte. bu turuba liniyesining sighimini kelgüsi bir nechche yilda bir qatlash pilanlanmaqta؛ arqidin yéngi liniyelerning qurulushi küntertipke kélishi mumkin.

rusiyening zapisi texminen 38 tirilyon 900 milyard kub métir bolup, tebiiy gaz jehette dunyaning eng bay döliti hésablinidu. rusiye yene 107 milyard 804 milyon waril néfit zapisi bilen, dunya boyiche altinchi orunda turidu. rusiye türkiyediki énérgiye merkizining asasliq teminligüchisi bolushni xalaydu. urush jeryanida shimaliy éqim liniyesining iqtidarini yoqitishi, rusiyening pütünley türkiyege yüzlinishini keltürüp chiqardi. bu usul arqiliq ukrainani pütünley aylinip ötidighan rusiye, türkiye arqiliq yawropagha tebiiy gaz sétish miqdarini ashurushni pilanlimaqta. rusiye yene énérgiye merkizining pütüshi bilen birlikte «türk éqim2» turuba liniyesini royapqa chiqirishni pilanlimaqta.

türkmenistan tebiiy gaz zapisi eng köp 4-dölet bolup, zapisining miqdari 15 tirilyon kub métirdin ashidu. bu dölet her yili 100 milyard kub métirgha yéqin tebiiy gaz ishlepchiqiridu. türkmenistan tebiiy gazining hemmisini dégüdek xitaygha satidu. bu sewebtin, dölet sétish menbesini köp xillashturushni oylashmaqta. yéqinda, türkiye bilen türkmenistan otturisida tebiiy gaz hemkarliq kélishimi imzalandi. ikki dölet otturisidiki kélishimning rohigha asasen, türkmenistan tebiiy gazini may mashiniliri bilen deslipide ezerbeyjangha, u yerdin «tanap» liniyesi arqiliq türkiyege, türkiyedin yawropa döletlirige yetküzüsh pilanlanmaqta.

qatarning omumiy néfit zapisi 25 milyard 200 milyon waril dep texmin qilinmaqta. künige 75 milyon 900 ming tonna néfit ishlepchiqiridighan bu döletning yene, 24 tirilyon 700 milyard kub métir tebiiy gaz zapisi bar. qatar yawropagha köp miqdarda tebiiy gaz éksport qilidighan birdinbir pars qoltuqi döliti bolup, 2020-yildin kéyin yawropa döletlirige qilghan éksportining miqdarini %65 tin köprek ashurdi. qatar iraqning faw forti türinimu teqezzaliq bilen kütmekte. qatar faw porti türining türtkiside, toshush tennerxini töwenlitip, tebiiy gaz we néfitni türkiye arqiliq yawropa döletlirige ewetishi pilanlimaqta.

seudi erebistan néfit zapisi eng köp döletler ichide ikkinchi orunda turidu. seudi erebistanning 266 milyard waril néfit zapisi bar. bu dölet künige texminen 10 milyon waril xam néfit ishlepchiqiridu we bu néfitning 7 milyon warilini éksport qilidu. seudi erebistanning yene texminen 9 tirilyon kub métir tebiiy gaz zapisi bar. seudi erebistan iraqtiki faw porti we türkiye arqiliq yawropagha échilishni qolaylashturidighan tereqqiyat yoli türlirige alahide qiziqidu.

sherqiy aq déngizgha kelsek, jenubiy qibris rim hökümitining bir tereplime qedemliri sewebidin ixtilaplar dawam qiliwatqan sherqiy aq déngizda 1 milyard 700 milyon waril néfit we 3 tirilyon 500 milyard kub métir tebiiy gaz zapisi barliqi texmin qilinmaqta.