yer issiqliqi énérgiyesi

töwende mahmut gürer teripidin teyyarlanghan «énérgiye dunyasi» namliq sehipimizning bu heptilik sanida, yer issiqliqi énérgiyesi toghrisida toxtilip ötimiz. qéni undaqta diqqitinglar sehipimizde bolsun!

*  *  *  *

yer issiqliqi énérgiyesi yerning yéqin qatlimidiki magma, su, hor we issiq tashlardin élinidighan bir xil énérgiye türi bolup, dunya mewjutla bolidiken, uni ishlitishke bolidu. yer issiqliqi énérgiye menbelirining hawarayining qandaq bolushidin qetiynezer, heptisige 7 kün 24 saet tok ishlepchiqirish iqtidari bar.

éléktir énérgiyesi muwapiq jaylargha kolanghan quduqlardin chiqirilghan hor we su ayriwélinghandin kéyin, turbin we génératorlardin paydilinip hasil qilinidu. bu énérgiye sijil, ishenchlik we muhitqa ziyansiz bolghachqa, dunya miqyasida küchlük alqishqa érishmekte.

türkiye 2023-yili tok ishlepchiqirish miqdarining %36.3ni kömür, %21.4ini tebiiy gaz, %19.6 ini su éléktir istansisiliri, %10.4ni shamal, %5.7ni quyash, %3.4ni yer issiqliqidin, qalghan  %3.2ini 3.2 bashqa menbelerdin paydilinip hasil qilmaqta.

türkiyening géologiyelik we jughrapiyelik orun jehette aktip tik yönilishlik belbaghqa jaylashqan bolup, yer issiqliqi bayliqi jehette dunyadiki zapisi mol döletlerning biri. yer issiqliqi zapasliri türkiyening  her qaysi jaylirigha tarqalghan bolup, sani texminen minggha yétidu. türkiye nöwette yer issiqliqi yoshurun küchi jehette yawropaning 1-döliti, aktip ishlepchiqirish sighimi jehette dunyaning 4-döliti hésablinidu.

yer issiqliqi énérgiyesidin tok ishlepchiqiriwatqan aldinqi qatardiki besh dölet tertipi boyiche, amérika, hindonéziye, filippin, türkiye we yéngi zélandiyedur. emma, türkiyening pilani 2030-yiligha barghanda, ishlepchiqirishni töt hesse ashurup, énérgiye éhtiyajining texminen %10 ini yer issiqliqi bayliqidin élip, bu türdiki dunyawi bashlamchi döletke aylinishtin ibaret. chünki, türkiyening yer issiqliqi yoshurun küchining nahayiti yuqiri.

türkiyening yer issiqliqi zapisi mol rayonlirining %78 i gherbiy anadolugha, %9i ottura anadolugha, %7i marmara rayonigha, %5 sherqiy anadolugha we %1 bashqa rayonlargha jaylashqan bolup, %90i töwen we ottura témpératura türige kéridu. shunglashqa, issinish, issiq su sayahetchiliki we sanaet ishlirigha ishlitilidu. %10i éléktir énérgiyesi ishlepchiqirishta ishlitilidu.

türkiyediki yer issiqliqi énérgiyesidin tunji tok ishlepchiqirish 1975-yili 0.5 mégawatliq qizildere éléktir istansisida bashlanghan. 1990-yilidin 2004-yilighiche yolgha qoyulghan siyasetler sewebidin toxtap kétish basquchigha kélip qalghan yer issiqliqi énérgiyesi charlash xizmetliri, 2005-yilidin bashlap keng dairide yolgha qoyulghan charlash paaliyetliri sayisida tézleshti. burghilash arqiliq yer issiqliqi énérgiyesi izdesh meshghulatliri 2000 métirdin 28 ming métirghiche chongqurlashqa bashlidi.

géotérmal énérgiye izdesh üchün meden izdesh-tetqiq qilish orgini qatarliq munasiwetlik orunlargha ajritilghan meblegh on hesse köpeytildi. 2023-yilining béshigha kelgende, menbening köp xillishishigha egiship, tok ishlepchiqirish miqdari 1686 mégawatqa yetti. buningdin bashqa, 150 mingdin artuq turalghu yer issiqliqi énérgiyesi bilen issitilmaqta. türkiyening yer issiqliqi énérgiyesi yoshurun küchining 4500 mégawatqa yétidighanliqi texmin qilinmaqta.

*  *  *  *