atatürkning wapati we dunya ellirining qayghusi

atatürkning wapat bolghanliqidin pütkül dunyaningmu cheksiz qayghugha chömgenlikini bilemsiz?

1938-yili 11-ayning 10-küni, türkiye jumhuriyitining qurghuchi rehbiri mustapa kamal atatürk waapt bolghan chaghda, peqet türkiye xelqila emes, pütkül dunya ellirimu cheksiz qayghugha chömgenidi. bu xewer tarqalghandin kéyin, nurghun döletlerde bayraqlar yérim chüshürülgen, bir ayliq döletlik matem élan qilinghan, bezi döletlerde mektepler taqalghanidi. atatürkning wapati bek yiraq bolmighan ötmüshte türkiyege düshmen bolghan döletlernimu qayghugha salghanidi.

mustapa kamal türkiye jumhuriyitining diplomatiye siyasitini döletning igilik hoquqi,  «memliketning tinchliqi, dunyaning tinchliqi» pirinsipliri asasida qurup, bashqa döletler bilen dostane munasiwetlerni tereqqiy qildurushni nishan qilghanidi.

 nurghun döletlerning rehberliri jumhuriyet élan qilinghandin tartip taki mustapa kamal atatürk wapat bolghangha qeder türkiyeni ziyaret qilghanidi. hetta atatürkni tonumaydighan döletlermu türkiyening uning rehberlikide qed kötürgenlikini biletti we uni qedirleytti. shu wejidin, mustapa kamalning wapat bolghanliq xewiri dunyaning herqaysi jayliridiki gézitlerning birinchi bétide élan qilindi. dölet erbabliri we ziyaliylar metbuatlargha atatürkning wapatidin qattiq qayghurghanliqlirini bildürüp bayanat élan qildi.

 bularning beziliri:

1928-yili türkiye we atatürkni ziyaret qilghan afghanistan padishahi amanullah xan mustapa kamalning wapatigha bolghan qayghusini ipadilep mundaq deydu: «atatürk peqet türkiyeningla emes, pütkül sherq elliriningmu atasi idi.»

ikkinchi dunya urushining shepisi yéqinlap kéliwatqan mezgilde, gérmaniye tarixchisi piroféssor hérbért mélzig atatürk heqqide mundaq deydu: «azab-oqubet dunyasida tinchliq we muqimliq ornitish, insaniyet dunyasining peqet maddiy tereqqiyatighila emes, meniwi tereqqiyatighimu kapaletlik qilishni xalaydighanlar, atatürkning étiqadiy we yol körsetküchi rehberlikini ülge qilishi, uningdin ilham élishi kérek.»

  türkiyening musteqilliq urushining muweppeqiyetlik bolidighanliqidin qilche gumanlanmighan girétsiyelik général métaksasmu 1937-yili enqerege ziyaretke kelgende,   mustapa kamal atatürk bilen körüshkenidi. u atatürkni: «men her daim heyran qalghan türkiye xelqining shanliq rehbiri» dep teswirligenidi. u mustapa kamal atatürkning wapat bolghanliq xewirini anglighandin kéyin, qayghusini mundaq ipadiligenidi: «atatürk türkiye tarixidiki tengdashsiz meshhur shexs bolupla qalmay, yene tinchliqningmu mislisiz rehbiridur. uning mirasi bolghan yéngi türkiye esirler boyi dawam qilidighan abide bolup qalidu.»

engiliyede chiqidighan «‹Times› géziti»: atatürk heqqide mundaq dep yazghanidi: «atatürk sultanlarning shanu - shewkiti we xelipilikning jelpkarliqigha perwa qilmay, nezirini qoshunlirining tayanch küchi bolghan anadolu déhqanlirining söygüsige aghdurdi.»

  iranda chiqidighan «‹téhran› géziti»: mustapa kamalning wapati heqqide mundaq  dep yazghanidi: «atatürkke oxshighan talant igiliri peqet tashqi körünüsh jehettinla ölidu, halbuki, ularning mirasliri her daim menggü yashnaydu.»