israiliyening ghezzege qilghan hujumi we rayon xaraktérlik egeshme tesiri

(jan ajun)

«küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning tashqi siyaset tetqiqatchisi jan ajun teripidin teyyarlanghan «israiliyening ghezzege qilghan hujumi we rayon xaraktérliq egeshme tesiri» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

***** ** **** *** *** ****

7-öktebir (2023) diki hamasning hujumidin kéyin, israiliyening ghezzege qaratqan wehshyilerche hujumining rayon xaraktérlik egeshme mesililerni peyda qilidighanliqi éniq, elwette. israiliye qisimliri ghezzege qilghan hujumliri jeryanida bügünge qeder minglighan puqralarni öltürdi. ghezzege qarshi élip barghan quruqluq herikiti netijiside, ghezzeliklerni sina chölige sürgün qilish pilani iyordaniye teripidin ikkinchi qétimliq urush sewebi dep hésablinidighanliqi eskertildi. gerche israiliye quruqluq herikitini bashlighan bolsimu, olturaq rayonlarda héchqandaq ehmiyetlik ilgirileshlerni qolgha keltürelmidi we dawamliq puqralarghila hujum qilishi gherb dunyasining paytextliridimu küchlük naraziliq namayishlirini peyda qildi. dunya jamaetchilikinng pikri barghanséri israiliyege qarshi halgha kelmekte. buningdin bashqa yene, urushning süriyege qandaq tesir körsitidighanliqimu hemmeylenni qiziqturiwatqan mesilige aylanmaqta. ‎

«israiliye-hamas urushining süriye tereptiki eng chong aktiyori hizbullah » dep qarashqa bolidu. emma hesen nesrullahning yéqinqi bayanatliri hizbullahning töwen sijilliqtiki jiddiychilikni dawamlashturüp, urushqa qatnashmaydighandek tesir peyda qildi. ikkinchi aktiyor bolush süpitide amérika we shie militanlirini otturidiki herbiy jiddiychilikke tesir körsetküch amil dep qarashqa bolidu. gerche israiliye ghezzege qarita quruqluq herikitini bashlighan bolsimu, emma iranning yemendiki xusiylarni heriketke ötküzüsh arqiliq urushning aktip sépidin yiraq turidighanliqini namayan qilghanliqi melum. iraq we süriyede amérika bilen bolghan herbiy jiddiychilikningmu ötmüshte oxshishi körülginidek herbiy ziyan keltürüp chiqirishtin yiraq déyishke bolidu. bu barliq nuqtilarni asas qilghan halda israiliye-hamas tuqunishining süriyege körtsitidighan tesirining cheklik bolushi mumkinlikini ilgiri süreleymiz.

derweqe amérikaning sherqiy aq déngizgha küch toplishi irangha qarshi chékindürügüch amil süpitide körülishi mumkin. amérikaliq mesullarningmu bu yönilishte bayanat élan qilishliri urushni ghezzede bashlap axirlashturush siyasitini ashkarilimaqta. israiliyemu bu usulni özleshtürgendek qilidu. lékin israiliye eger ghezzeni toluq kontrol qilishni nishan qilghan bir pozitsiyede bolghan teqdirde, texminen 2 milyon 300 ming ghezzelik sina chölige köchüshke mejbur bolidighan ehwal kélip chiqidu. iyordaniye bu ehwalni urush sewebi hésablaydighanliqini bildürmekte. misirmu oxshashla  bu ehwalni qizil siziq dep teriplimekte. shundaq déyishke boliduki, heqiqiy chégishlik we rayon xaraktérliq urush xewipi del mana mushu yerde.

urush meydanidiki özgirishlerge qaraydighan bolsaq, israiliyening ghezzede héchqandaq ehmiyetlik ilgirileshni qolgha keltürelmigenliki körülidu. téxiche ular olturaq rayonlardin bekrek, yollar we insansiz rayonlarni kontrolluqi astigha élishqa uriniwatqanliqi hemde yene shimaliy terepte déngiz sahiligha yétip bérip, ghezzening shimalini melum menidin muhasiirige almaqchi boliwatqanliqini tilgha élishqa bolidu. lékin hamasning tonil tori sewebidin israiliyening rayonni toluq muhasirige alalishi nahayiti qiyindek qilidu. israiliyening 7-öktebirdin buyanqi ilgirilesh süritige qarighanda, urushning uzun muddet dawamlishidighanliqi éniq. israiliyening pütün ghezzeni kontrolluqi astigha élishta  zor qiyinchiliqqa duch kélidighanliqini we künsiri xelqara jemiyetning bésimi küchiyidighanliqini perez qilishmu tes emes.