türkiye awazi radiyosi: «seyyah» namliq kémimizge kelgenlikinglarni qarshi alimiz. sherqiy qara déngizdiki sepirimiz dawamlashmaqta؛ biz artwinni ziyaret qilishqa bashlighan bolsaqmu, emma uning yaylaqliri, dölet baghchiliri we östenglirini ziyaret qilishqa waqtimiz yetmigenidi. bügün silerni artwinning tebiiy menziriliri bilen tonushturimen. qéni undaqta artwin sepirimizni bashlayli.
* * * *
artwin yaylaqliri we buzulmighan tebiiy güzellikliri bilen dangliq bolup, yaylaq sayahetchiliri eng yaqturidighan qara déngiz sheherlirining biri. kachkar, kafkasör we majahel artwinning eng dangliq yaylaqliri qataridin orun alidu.
kachkar yayliqining nami sherqiy qara déngiz tagh tizmilirini arqa körünüsh qilidu. kachkar yayliqi éqinlar, köller we muzluqlarni baghrigha bésip yatqan köz yetküsiz yéshil jay. dunya tebietni qoghdash fondi kachkar téghigha jaylashqan dölet baghchisini «dunyaning nuqtiliq qoghdilishi kérek bolghan yüz rayonining biri» tizimlikige kirgüzdi. bu dölet baghchisida muzluq jilghiliri we nurghun muzluq köller bar. türkiyening eng égiz muzluq köllirining biri bolghan «büyük (chong) déngiz köli» mu bu yerge jaylashqan. bu köl kachkar téghining choqqisigha baridighan yolning boyida bolup, köl yüzi yilning on éyi muz bilen qaplinip turidu. kachkarlar we bu köpkök muzluq kölning menzirisi kishini heyran qalduridu.
artwinning sayahetchilerni özige mehliya qiliwalidighan dangliq yaylaqlirining yene biri kafkasör yayliqidur. köz yetküsiz yéshilliqlar, égiz – pes yollar, hayatingizda körüp baqmighan renggareng gül – chéchekler sizni özgiche bir dunya bilen tonushturidu. kafkasör yayliqini bashqa yaylaqlardin perqlendürüp turidighan alahidilik, her yili 6-ayda ötküzülidighan yaylaq bayrimi paaliyetliri we u paaliyetler arisidiki buqa soqushturush oyunlirigha sahibxanliq qilishidur. bu yerde shuni eskertip ötüsh zörürki, bu yerdiki buqa soqushturushlarning ispaniyediki buqa soqushturushlar bilen héchqandaq ortaq nuqtisi yoq. kafkasörda buqilar bir-birini ittirip ghelibe qilishqa tirishidu.
emdi «jimjit sheher» unwanigha ige shawshat nahiyesining sal musabiqisi ötküzüsh orunliri, keng ketken deryaliri we chong - kichik köllirige oxshash tebiiy güzellikliri bilen dangq chiqarghan arsyan yayliqigha barayli... sayahetchiler «leylime arallar köli»ni choqum ziyaret qilidu. chünki köldiki arallar ösümlük we tupraq qatlimidin terkib tapqan bolup, shamallar sewebidin daim yötkilip turidu.
* * * *
artwinning jilghiliri bilen köllirimu yaylaqlirigha oxshashla hékaye qilishqa erziydu. hékayimizni dunyadiki eng téz aqidighan deryalarning biri bolghan choruh deryasidin bashlayli. deryaning bir qismi artwinni késip ötidu. choruh deryasi süyi téz aqidighan xeterlik derya bolghachqa, qiya tashliri tagh baghrini yérip nurghun jilghilarni hasil qilghan. artwinda jilgha déyilgen haman kishining ésige tunji bolup choruh jilghisi kélidu. u tar we chongqur qoltuqlarni boylap ilgirileydighan jilgha bolghachqa, sal heweskarlirigha nisbeten kem bolsa bolmaydighan jay hésablinidu. u yerning ösümlükliri tetqiqatchilarni özige jelp qilidu. chünki bezi ösümlük türliri dunyaning peqet mushu yéridila ösidu.
artwindiki jehennem deryasi jilghisi dunyadiki az sandiki jilghilarning biri dep qarilidu. jilghining peqet birla adem öteleydighan tar jayliri tewekkülchi sayahet mestanilirini jelp qilidu. tash we tik yollarni boylap yétip barghili bolidighan menzire ademni tang qalduridu.
artwindiki hatila wadisi tik qiyaliqlar, sharqiratmilar we pirizma shekillik tashlar hasil qilghan özgiche géologiyelik qurulmigha ige bolup, yer yüzi alahidiliki we az uchraydighan janliqlarning yashash makani bolghachqa, muhim orungha ige. etrapi bilen birlikte dölet baghchisi salahiyitige ige hatila wadisida, türkiyening eng égiz yerdiki eyneklik sayahet ögzisi bar. eger menzire bilen bir gewdilishini xalaydighan, téximu muhimi égizlikke chiqishtin qorqmaydighan bolsingiz, bu jayni choqum seyle qilishingizni tewsiye qilimiz.
artwinning dangliq tebiiy güzellirining biri, borchkadiki qaragöl tebiet baghchisi. zamanimizghiche tebiiy halitini saqlap qalghan qaragöl, tebietning séhriy küchke ige möjizisi hésablinidu. qaragöl türkiyening tunji we birdinbir biyologiyelik qoghdash rayoni jamiligha baridighan yolning boyida bolup, b d t maarip, ilim-pen, medeniyet teshkilati —yunésko teripidin biyologiyelik köp xilliq we medeniyet qimmiti qoghdilidighan shundaqla sijil tereqqiyat endizisi bilen teminlinidighan rayon, dep qarilidu.
silerni artwinning kishini meptun qilidighan sharqiratmilirigha élip barghum bar idi. emma bizning buninggha waqtimiz qalmidi. maral, menchuna, deliklikaya, jiro we suatan qatarliqlar men isimini bilidighan sharqiratmilarning bir qismi hésablinidu. ularni körüp huzurlinish silerge, qaytidin kémimizge olturup seperni dawamlashturush bizge baghliq.
