türkiyening süriyede quruqluq herikiti élip bérish mumkinchiliki

türkiyening süriyede quruqluq herikiti élip bérish mumkinchiliki

küntertip we analiz (14)

(murat yéshil tash)

«küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning diréktori shundaqla yazghuchisi dotsént doktor murat yéshil tash teripidin teyyarlanghan «türkiyening süriyede quruqluq herikiti élip bérish mumkinchiliki» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

**** ****** ***** ****** ****

térrorluq teshkilati y p g ning deslepte taksimda andin karakamishta élip barghan térrorluq hujumliridin kéyin, türkiye süriyede yéngi bir herbiy heriket élip bérishqa teyyarliniwatqandek qilidu. taksim hujumi p k k ning yéngi tiptiki térrorluq heriketlirini eks ettürush nuqtisidin intayin muhim. hujum qilghuchining téz sürette qolgha chüshürülüshi, p k k ning pikir burmilash herikiti we tetur teshwiqat arqiliq ammida xata qarash peyda qilish imkaniyitini yoqqa chiqardi. türkiye hujumgha jawab süpitide penche-qilich herikitini bashlap, iraq we süriyediki p k k/ y p g unsurlirini hujum nishani qildi. hawa herikiti süpitide ijra qilinghan bu heriket nurghun jehetlerdin yéngiliqlargha ige idi. birinchi bolup, iraq we süriyediki nuqtilarning birla waqitta hujum nishani qilinishi, türkiyening keng rayonda birla waqitta shunche keng kölemlik hawa herikiti élip baralaydighanliqini körsitip berdi. ikkinchidin, sulaymaniyeni öz ichige alghan halda 70 kilomitir kengliktiki nuqtilarni hujum nishani qilghanliqimu közde tutulghanda, türkiyening y p g gha süriyening herqandaq yéride zerbe béreleydighanliqi körsitip berdi. hawa herikitining arqidin quruqluq herikitining emdiki dinamikliri intayin perqliq elwette.

derweqe, «quruqluq herikitige néme üchün éhtiyajliqmiz?» dégen soal tolimu muhim. shunisi éniqki, y p g süriyening zémn pütünliki nuqtisidin muqimsizliqining amili hésablinidu. y p g süriye milliy armiyesi turushluq afrin, jarablus, azez we el bab qatarliq köp nopusluq rayonlargha qerellik hujumlarni qilip, puqralarni nishan qilip kelmekte. y p g öz nöwitide yene, aynel erebtin türkiyegimu hujum qilmaqta. y p g ning kontrolluqi astidiki rayonlarda bolsa, insaniyetke xilap jinayetlerni sadir qiliwatqanliqi xelqaraliq teshkilatlar teripidinmu tertiplik halda doklat qilinmaqta. y p g ning yene süriyening zémin pütünlükige nisbetenmu tehdit shekillendürüwatqanliqinimu eskertip ötüsh kérek. chünki y p g ning aptonomiyelik hakimiyet chüshenchisi süriye mesilisini hel qilish charisini mumkin bolmaydighan ehwalgha chüshürüp qoymaqta.

türkiye rayonning muqimliqini saqlash, rayonni térrorluqtin tazilash we türkiyede turushluq panahlanghuchilarning wetinige qaytishini emelge ashurushqa asas yaritish üchün quruqluq herikitini zörür dep qarimaqta. chünki 2019 - yili türkiyening rusiye we amérika bilen tüzgen kélishimi téxiche ijra qilinghini yoq. bu kélishimlerge binaen y p g türkiye chégrasidin 30 kilomitir yiraqliqqa chékinishi we ulardin békarlanghan jaylargha süriye hakimiyet qisimlirining orunlishishi, buning netijiside rayonning bixeterlikige kapaletlik qilinishi kérek idi. biraq, bularning héchbiri emelge ashmidi. shunga türkiyege nisbeten herbiy heriket birdinbir tallashqa aylanghan weziyette turmaqta.

undaqta, türkiye qandaq herbiy heriket élip barmaqchi?

bu heqte bir qanche xil sénariyedin söz ichishqa bolidu. birinchi sénariyede, türkiye asasliqi tél rifat we munbichtiki y p g ning mewjutluqini hujum nishani qilidu. bu rayonlarning azad qilinishi firat deryasining gherbidiki rayonning muqimliqi üchünmu intayin muhim. andin türkiye chégrasining töwenki qismigha jaylashqan aynelerebni hujum nishani qilidu. aynelereb süriyening xelqarada eng köp tonulghan sheherlirining birsi. daésh bu sheherni ishghal qilghandin kéyin, rayondin kelgen minglighan panahlanghuchi türkiyede panahlinishqa mejbur bolghan idi. kéyinche y p g rayonni ishghal qilghan idi. bu nuqtida türkiyening herikiti xelqarada naraziliq peyda qilishi mumkin. lékin, türkiye y p g ning bu yerdiki mewjutluqigha xatime bérishte qetiy iradige igidek qilidu.

ikkinchi xil sénariyege asaslanghanda, türkiye firat deryasining sherqiy chégrisidiki rayonlirigha qarshi heriket élip bérish arqiliq heriket rayonini kéngeytidu. lékin bu nuqtilarda y p g bilen süriye hakimiyet qisimliriningmu mewjutluqini közde tutqanda, heriket anche mumkin emestek qilidu. heriketning ornigha bu rayonda belkim beshshar esed hökümiti bilen türkiye otturisida kélishim hasil qilinishi we bu rayonni burunqigha oxshash süriye hökümitining kontrolluqigha ötküzüp bérishi mumkin.

heriketning yene bir teripi, chet ellik aktiyorlarning türkiyening quruqluq herikitige tutqan pozitsiyeisidur. rusiyening ukraina urushi sewebidin türkiye bilen bolghan munasiwetlirini qoyuqlashturushni xalawatqanliqi we shunga türkiyening süriyediki quruqluq herikitige pütünley qarshi emesliki melum. amérikaning pozitsiyesimu ilgiriki heriketlerge tutqandek unche qattiq emes. bu özgirishlerni türkiyening ukraina urushidiki rolining künséri küchiyiwatqanliqigha baghlash mumkin. iran bolsa, qarimaqqa bu heriketke qarshi turghandek qilisimu, emma ichki malimanchiliqlariranning aldinqi pilandiki ishlirini örgertiwetken weziyette turmaqta.

qisqartip éytqanda sharaitlar türkiyege paydiliqtek qilidu.