esed hakimiyiti bilen kélishim hasil qilish mumkinmu?

esed hakimiyiti bilen kélishim hasil qilish mumkinmu?

küntertip we analiz (51)

(jan ajun)

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning tashqi siyaset tetqiqatchisi jan ajun teripidin teyyarlanghan «esed hakimiyiti bilen kélishim hasil qilish mumkinmu?» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

***** ** **** *** *** ****

jumhur reis erdoghanning sochi bashliqlar yighinidin kéyin qilghan sözliri we tashqi ishlar ministiri chawushoghluning süriye mesilisige hel qilish charisi süpitide «öktichiler bilen beshshar esed hakimiyitini yarashturishimiz kérek» dégen bayanliri metbuatlarda bir az mezmunidin burmilanghan shekilde ekis ettürüldi. «türkiye süriyediki meydanini özgertemdu –qandaq?»  dégen soallarni peyda qildi.

süriyening réalliqida, esed hakimiyitini qanunluq dep qarap, uni normallashturush heqiqeten mumkinmu?

bundaq bir qedem türkiye we süriyeliklerning menpeetige uyghun bolarmu?

derweqe, türkiye yéqinqi aylarda térorluqqa qarshi küresh dairiside p k k/y p g ning kontrolluqidiki tél rifat we menbich qatarliq rayonlarda chong herbiy heriketke teyyarliq qilish jeryanida, astane muzakirilidiki bashqa képil döletler bolghan rusiye we iranning oxshashmighan tekliplirige duch keldi. bolupmu erdoghan bilen putinning sochidiki uchrishishidin kéyin, erdoghan bayanatida, putinning beshshar esed hakimiyiti bilen hemkarlishish arqiliq p k k/y p g térrorluq teshkilatini rayondin tazilash teklipini otturigha qoyghanliqini éytti.  lékin metbuatlarning körüshni xalimighan yene bir bayanatida, erdoghan istixbarat organlirining uzundin buyan körüshiwatqanliqini, emma térrorluqqa qarshi kürshte héchqandaq ilgirilesh bolmighanliqini bildürgenliki idi. erdoghandin kéyin, chawushoghluning <uzaq muddetlik tinchliq we süriyening zémin pütünlikining bölünmesliki üchün öktichiler bilen beshshar esed hakimiyitini yarashturushimiz kérek> dégen sözi, «ejeba türkiye süriyediki meydanini özgertiwatamdu - qandaq?» dégen soallarni peyda qildi. hetta süriyede türkiyening tesiri küchlük bolghan rayonlarda bezi namayishlarmu ötküzüldi. lékin türkiye tashqi ishlar ministirliqi bu ehwallargha izahat bérip, türkiyening b d t xewpszilik kéngishining 2254 – numurluq qararlirigha we astana muzakirisige tutqan meydanida özgirish bolmighanliqini, süriye inqilabigha we inqilabi küchlerge qiliwatqan yardemlirining dawamlishidighanliqini tekitlidi.

der heqiqet, mubalighileshtürülgen pozitsiyelerni bir chetke qayrip qoysaq, türkiye burundinla süriyede siyasiy hel qilish charisining muhim ikenlikini tekitlep kelmekte. bu nuqtidin astane muzakirisidiki siyasiy söhbetler we yéngi asasiy qanun tüzüsh jeryanini axirghiche qollap keldi. emma bu yerde jeryangha asasliq tosqunluq qilish amili bashtinla esed hakimiyitini qollap kéliwatqan rusiye-iran munasiwetliri boldi. ular asasen dégüdek herbiy hel qilish charisi izdep yürdi. idlibte buninggha türkiye bahar qalqini herikiti bilen jawab qayturdi. esed hakimiyiti we ittipaqdashliri hazirgha qeder özlirining yol qoyushqa, yéngi asasiy qanun berpa qilishqa we öktichilermu hakimiyettin orun alidighan yéngi tertip ornitishqa teyyar emeslikini namayan qilishti. eger ular bu meydanidin chékinip, hel qilish charisigha teyyarlansa, bu ezeldin türkiye we öktichiler arzu qilip kelgen ish bolatti.

lékin beshshar esed hakimiyitining siyasiy hel qilish musapisige muresse qilmasliq pozitsiyesi dawamlishidighan bolsa, uni bir qanunluq aktiyor ornida körüp, munasiwetlerni normallashturushqa urunush türkiyege nisbeten intayin xata meydan bolup qalidu. méningche, türkiyeningmu hergizmu bundaq qilish niyiti yoq.