rayon xaraktérliq normallishishning chek - chégraliri
küntertip we analiz (16)
rayon xaraktérliq normallishishning chek - chégraliri
küntertip we analiz (16)
(jan ajun)
hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning diréktori shundaqla yazghuchisi dotsént doktor murat yéshil tash teripidin teyyarlanghan «rayon xaraktérliq normallishishning chek - chégraliri» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.
**** ****** ***** ****** ****
yéqinqi mezgildin buyan ottura sherqte diplomatik normallishish musapisi dawamlashmaqta. uzun muddetlik toqunushtin kéyin, rayonning asasliq aktiyorliri toqunushtin diplomatiyege ötidighan bir yol xeritisini otturigha qoydi. bu normallishish deslepte israiliye - ibrahim kélishimi dairiside bir yerge jem bolghan ereb birleshme xelipiliki bilen tramp dewride bashlandi. uningdin kéyin, behreyin we marakeshning bu musapige qatnishishi bilen israiliye-ereb döletlirining normallishishi téximu keng ramkidin orun alghan boldi.
derweqe, «ereb bahari» rayondiki döletlerni öz-ara toqunishidighan perqliq lagérlargha ittirip, bolupmu süriye, liwiye, yemen we iraq qatarliq nurghun döletlerni ajizlashturiwetti. türkiyenimu öz ichige alghan seudi erebistan, iran we misir qatarliq rayonning eneniwi küchliri bolsa, küchlirini özlirining bixeterlikini kapaletke ige qilish üchün serp qildi. ereb birleshme xelipiliki we qatar qatarliq kichik paris qoltuqi döletlirimu bu jeryanda éghir charchidi. israiliye özige qarshi tehditlerning kündin-künge köp xillishishigha qarimastin, bu jeryanda eng köp utuqqa érishküchige aylandi. chünki bir tereptin ereb döletliri öz-ara bölünüp ajizlashti we rayondiki ikki muhim reqibi iran türkiye we süriye arqiliiq öz-ara wakalet urushi bashlidi. mana emdilikte bolsa, yéngi bir dewrge ötüsh üchün derwaze izdimekte.
bu normallishish birinchi bolup heyran qalarliq shekilde türkiye bilen ereb birleshme xelipiliki otturisida körüldi. ereb baharidin kéyin her qaysi rayon malimanchiliqlirida asasen dégüdek bir birige kökrek kirishken bu ikki aktiyor axiri muresse qilishni tallidi. israiliye bilen ereb birleshme xelipilikining normallishish musapisi bolsa, israiliye bash ministirining ereb birleshme xelipiliki ziyariti bilen eng yuqiri pellige chiqti. tarixta tunji qétim bir israiliye bash ministiri ereb birleshme xelipilikige bérip kélishimge imza qoydi. bénnétning ziyaritining aldida qatar türkiye jumhur reisi erdoghanni kütüwaldi. erdoghan rayonning muhim istratégiyelik döliti bolghan qatar bilen ikki dölet munasiwetlirining istratégiyelik mezmunini saqlap qalidighan bu ziyariti arqiliq qatarning türkiye üchün qanchilik muhimliqini tekitlidi.
arqidinla seudi erebistanning text warisi muhemmed bin salmanmu dohani ziyaret qildi. bu ziyaret 2017-yildiki qatarni qorshawgha élishtin kéyin yolgha qoyulghan normallishish musapisining goya eng yuqiri pellisige aylandi. seudi erebistan bilen iran otturisidiki normallishish tirishchanliqi we türkiye-misir, türkiye-israiliye normallishish tirishchanliqlirinimu nezerde tutqanda, rayonda yéngi bir yarishish dewri barliqqa kélishi mumkin. biraq, bek yuqiri ümidwar bolush toghra pozitsiye emes. chunki buning bir qanche sewebi bar.
birinchisi, normallishish tirishchanliqi yershari miqyasidiki riqabet qizzip kétiwatqan bir mezgilde barliqqa keldi. amérika- xitay we rusiye-gherb otturisidiki riqabet kündin-künge toqunushqa byüzliniwatqan bir peytte, bu sistémiliq qalaymiqanchiliqning rayongha ijabiy tesir körsitishi anche mumkin bolmasliqi éniq. bu nuqtidin qarighanda yene bir mesile shuki, amérika diqqitini xitaygha merkezleshtürgen nöwettiki weziyette ottura sherqni özining haligha tashlap qoyush pozitsiyesi tutushni alli burun bashlap boldi. gerche baydin hökümiti buning eksiche bayanatlarni bériwatqan bolsimu, afghanistanda yüz bergen ishlar ottura sherqtiki aktiyorlar üchün achchiq sawaq xaraktérige ige.
ikkinchi muhim mesile shuki, rayon xaraktérlik mesililer téxiche hel qilinmidi. bolupmu süriye, liwiye, liwan, yemen we iraq qatarliq döletler toqunush éhtimalliqi yuqiri bolghan döletler arisida birinchi orunda turmaqta. shunga toqunush muhiti axirlashti déyishke téxi baldurluq qilidu. yene bir mesile, toqunushning siyasiy küresh aldinqi firontida birer emiliy mureshshelishish téxiche ishshqa ashqini yoq.
üchinchi we eng mohim mesile, iranning yadro siyasitining éniqsizliqidur. wiyana muzakiriliridin birer netijining chiqishi üchün téhran dairi bir qétimliq yol qoyushqila emes, belki nurghun qétimliq yol qoyushlargha éhtiyaji bar. bu mesile hel qilinmighansiri israiliyening iran mesilisini herbiy yol bilen hel qilish üchün kündin-künge london, washington we pars qoltuqi liniyesini oxshash siziqqa chüshürüsh éhtimalliqi ashmaqta. bu xil éhtimalliqning herbiy toqunushqa aylinip qélish xewipi rayonning normallishish muhitining pütünley yoqilidighanliqidin dérek béridu.
xulasilap éytqanda bu normallishish basquchi hem mejburiy, hem ixtiyariy otturigha chiqqan bir jeryan, emma uning téz sunidighan nurghun nazuk yochuqliri mewjut.
