yéngi sheyiyler güzel bolidu – 03

«yéngi sheyiyler güzel bolidu – 03»

türkiye awazi radiyosining qedirlik anglighuchiliri! küzning güzel bir künide hemminglargha enqeredin salam,

hayat güzel we hayatta yéngi sheyilerni öginishmu shundaq. ghemze demet sibich teripidin teyyarlanghan programmimizning bügünki bölimide yégili bolidighan waksinilar heqqide yéngiliqlar bilen tonushsaq, qandaq deysiler? jawabinglar hee  bolsa, undaqta bashlayli!

tamaq yégendek yégili bolidighan waksina mumkinmu?

waksina köpinche insanlar we haywanlargha okul arqiliq emlinidu, emma éghizdin yéyish yaki burungha pürküsh sheklide emlinidighan waksinilarmu bar. 1990-yilining bashlirida, bu eneniwi adetning ornigha yégili bolidighan yéngi waksina shekli barliqqa kelgen idi.

waksinilar késelge giriptar bolmay turup, késelge qarshi bedenni immunitét bilen teminleydighan biologiyilik maddilardur. adette késellike seweb bolidighan patojinlerde ajizlashturulghan yaki aktipliqi yoq qilinghan shekillirini weyaki késellikke qarshi immunitét sistémisi teripidin tonulushini ishqa ashuridighan aqsiler bolidu.

waksina ishlepchiqirishta ösümlüklerni ishlitishning xilmu xil paydisi bar. mesilen, yégili bolidighan waksinilarda qoshumche maddilargha éhtiyaj yoq. birer ishlitish basquchidin ötküzüshke yaki  saplashturushqa kérek yoq. tennerximu adettiki waksinidin töwen bolidu, okulgha aylandurmastin asanla éghizdin ishlitishke bolidu. uni yene soghuqta saqlashningmu hajiti yoq.

yégili bolidighan waksinilar qandaq tesir körsitidu?

yégili bolidighan waksinilar bedende késellik peyda qilidighan yat patojingha qarshi immunitét inkasi peyda qilish arqiliq tesir körsitidu we istémal qilghandin kéyin bedendiki«shilliq perde immunitét küchi» dep atilidighan immunitét sistémisini heriketke ötküzidu.

yégili bolidighan waksina tetqiqatida paydilinidighan ösümlüklerdin biri bolghan berengge, tétan, diftériye, B  tipliq jiger yallughi we norwalk wirusigha qarshi ishlepchiqirilghan waksinilarda ishlitilidu. (berenggidin yégili bolidighan waksina ishlepchiqirishning asasliq paydisi uning asan köpeytilidighanliqidur). lékin berengge adette pishurup istémal qilinidighan bolghachqa, pishurush jeryanidiki yuqiri témpératura köpinche antigén aqsilining ünümini yoqitip tashlaydu.

yégili bolidighan waksina tetqiqatida ishlitilidighan bashqa bir ösümlük türi bolsa, gürüchdur. u bashqa ösümlüklerge qarighanda bezi ewzelliklerge ige. (bowaqlarning yémeklikliride köp ishlitilidighan gürüch, antigén miqdarini yuqiri kötürüsh üchün uyghun ösümlük türidur). biraq uning asta ösüshi we ishlepchiqirishta parnik muhitigha bolghan éhtiyaj selbiy terepliri hésablinidu.

bananmu yégili bolidighan waksina ishlepchiqirishta keng qollinilidighan ösümlüklerning biridur. ijabiy teripi pishurushqa hajet yoq. lékin piship yétilgendin kéyin tézla buzulishi selebi terepi hésablinidu.

yégili bolidighan waksina üchün chilan, pemidur, papaya, sewze we qicha qatarliq ösümlüklermu ishlitilidu. qollinishchanliqi asan bolghachqa oxshimighan ösümlük türlirini ishlitip,  qizil, bezgek, xoléra, antraxa we immunitét sistémisi qalaymiqanlishish qatarliq késelliklerge qarshi oxshimighan türdiki waksinilarni tereqqiy qildurush dawamlashmaqta.

yégili bolidighan waksinilar eneniwi waksinalarning  ornini alalamdu?

yégili bolidighan waksinining kelgüsi nurghun ölchemlerge baghliq. yégili bolidighan waksina ishlepchiqarghanda, ösümlüklerning ösüsh basquchidiki yuqiri bixeterlikini we süpetni saqlash üchün qattiq nazaret qilish telep qilinidu.

eneniwiy waksina ishlepchiqirish chong tiptiki ishlepchiqirish esliheliri we qimmet téxnikilarni telep qilidu. ösümlükni asas qilghan waksinilarni ishlepchiqirish bolsa eneniwi waksinigha qarighanda asan bolidu.

mesilen, uruq terkibidiki antigén aqsilini öy témpératurisida nechche yilghiche buzmay saqlighili bolidu. buninggha asasen, dunya miqyasidiki barliq bowaqlar éhtiyajliq bolghan yéyishlik waksina ishlepchiqirish üchün peqet 200 ming kiwidirat métir térilghu yer kupaye qilidu.

yégili bolidighan waksinilar erzan, asan ishletkili bolidighan we soghuq saqlash sharaiti kérek bolmaydighan alahidiliki sewebidin, bolupmu tereqqiy tapmighan döletlerde yashaydighan kishilerni téximu asan teminligili bolidu. artuqchiliqliri we kemchiliklirini nezerde tutqanda, yégili bolidighan waksinilar késellikning aldini élishta ümid bexsh étidighan yéngiliqlarning birsi bolup qilishi mumkin.

menbe: tubitak

türkiye awazi radiyosining qedirlik anglighuchiliri, bu hepte yégili bolidighan waksinilar toghrisida siler bilen yéngi sheiylerni ortaqlashtuq,  kéler hepte yene bashqa yéngiliqlar bilen tonushqiche aman bolghaysiler, xeyir xosh!