liwiyediki acha yol

liwiyediki acha yol

küntertip we analiz (27)

(murat yéshiltash)

hörmetlik radiyo anglighuchilar! «küntertip we analiz» namliq pirogrammimizning bügünki bölümide siyaset, iqtisad we jemiyet tetqiqatliri fondi jemiyiti «SETA» ning xewpsizlik tetqiqatliri diriktori we yazghuchisi murat yéshiltash teripidin teyyarlanghan «liwiyediki acha yol» témiliq analizni diqqitinglargha sunimiz.

**** **  *  **** * **** ****

liwiye memliketlik muresseleshtürüsh hökümiti (UMH) qisimliri arqimu-arqa muweppeqiyet qazanghandin kéyin, liwiyediki herqaysi tereplerning orunlirini qaytidin shekillendürgenliki melum. emdilikte tirablusning bixeterliki talash – tartish qilinmaydighan boldi we liwiye memliketlik muresseleshtürüsh hökümiti (UMH) ning mewjutluqigha bolghan tehditler yoqaldi. bu muweppeqiyetlerni asasen türkiyening yardimi bilen qolgha keltürgen hökümet, bir tereptin qanunluq salahityitini téximu mustehkemlep, meydanda yéngi utuqlarni qolgha keltürüshke tirishsa, yene bir tereptin, türkiyening yardimi bilen döletni qaytidin teshkilleshke teyyarliq qilmaqta.

hafter qisimliri hujum halitidin biraqla mudapie halitige ötti we meydanda téximu köp yerlerni qoldin bérip qoymasliq asasliq nishanigha aylandi. yene bir tereptin hafterning qollighuchiliriningmu urushta ghelbe qilghan terepte bulush ümidi sugha chélashti we emdilikte pütünley meghlup bolghan terepte bolmasliq üchün amal bar ziyanlirini azaytishning yoligha méngishqa bashlidi. buning üchün ular liwiye memliketlik muresseleshtürüsh hökümiti (UMH) qisimlirining ilgirilishini toxtitish üchün qoyuq paaliyetlerni dawamlashturmaqta. buningdin ilgiri mesilige töwen sewiyede qatnashqan amérikamu liwiye memliketlik muresseleshtürüsh hökümiti (UMH)  ni qollash üchün bir qeder aktip pozitsiye tutushqa bashlidi.

eng yéngi özgirishlerge asasen liwiyede shekillengen weziyet we zémin kontrolluqi mesilining axirlashqanliqi emes, belki waqitliq xaraktérge igidur. biraq özgirishlerning yönilishining qayaqqa yüzlinishi her qaysi tereplerning yépiq yaki ochuq élan qilishqan qizil siziqliri we bu siziqlarni qandaq yéngilaydighanliqigha baghliq. liwiye memliketlik muresseleshtürüsh hökümiti (UMH) we uni qollawatqan eng muhim küch türkiye üchün qizil siziqlar sirte bilen jufrani öz ichige alidu - elwette. bu siziqlar uning bilenla cheklinip qalmaydighan derijide éniq. eng muhimi herbiy isyanchi guruppilarni we yallanma eskerlerni kontirolluqi astidiki jaylardin qoghlap chiqirishni ishqa ashurup, liwiye miqyasida dölet hakimitini qurup chiqish, siyasiy we iqtisadiy muqimliqqa kapaletlik qilishtur. bu meqsetke yétish bilen birge, diplomatik we siyasiy muzakiriler her qandaq basquchta chetke qéqilmay kelmekte hemde zörür tépilghanda herbiy usullarni qollinishtinmu chékinmey kelmekte.

hafterning meydandiki meghlubiyetliridin kéyin, emdilikte xususiy halda qizil siziq belgilesh salahiyiti qalmidi. uning ornigha mezkur qizil siziqlar qollighuchiliri teripidin biwasite yaki wasitiliq shekilde sizilmaqta. mesilen, rusiye liwiyede resmiy herbiy mewjutluqi yoqluqini ilgiri sürsimu, emma wagnérarqiliq shekillendurgen qurulmiliridin bashqa yene, liwiye memliketlik muresseleshtürüsh hökümiti (UMH) ning sirte we jufrani kontrolluqi astigha élishini tosup qilish üchün téxi yéqinda hafter unsurlirigha urush ayropilani yollap berdi.

firansye bolsa, köpligen yillardin buyan hafterge sélinghan mebleghning paydisini alalmaydighanliqini körüp, héch bolmighanda bir qismini bolsimu qutquzup qilishning koyida heriket qilmaqta we bir tereptin urush toxtitishni telep qilip, yene bir tereptin hafterning chékindürülishide eng ünümlük rol oynighan türkiyege eyiblesh xaraktérliq til ishlitishni dawamlashturmaqta. buningdiki meqset türkiyeni liwiye musapisidin ayriwétishtin ibarettur. firansiyening bu pozitsiyiside shek-shübhisizki, liwiyedin bashqa sherqiy aqdéngizdiki küch talishishta qoldin ketken giopolitiliq tesirimu muhim rol oynimaqta.

ereb birleshme xelipiliki we seudi erebistan bolsa, bu jeryanda aldinqi pilangha chiqmasliqqa urunup, misir we ereb ittipaqi arqiliq liwiyediki ziyinini eng töwen chekke chüshürüshke we teng orunda turushqa tirishmaqta. bu nuqtda, misirning ereb birleshme xelipiliki we seudi erebistan bilen bolghan iqtisadiy we siyasiy béqindiliqiningmu tesiri bilen nöwettiki özgirishlerge nisbeten téximu biwasite pozitsiyede boluwatqanliqini éytishqa bolidu.

liwiye memliketlik muresseleshtürüsh hökümiti (UMH) qisimliri liwiyening gherbini toluq  kontrolluqigha alghandin kéyin, sérte we jufrani élish üchün «ghelibe yoli herikiti» ni bashlighan 6 – iyunda, sisi hökümiti heriketke ötüp, hafter we aqile salih bilen birlikte qahirege yighildi we urush toxtitish chiqiriqi élan qildi shundaqla siyasiy hel qilish charisi telep qildi. «qahire xitabnamisi» namida otturigha qoyulghan bu teklip barliq hafter qollighuchilirining küchlük alqishigha érishti. liwiye memliketlik muresseleshtürüsh hökümiti (UMH)  sirte we jufrani azad qilishtin ilgiri urush toxtitilmaydighanliqini jakarlishi we bu rayonlarda herbiy heriketlerge teyyarliq qilishni dawamlashturishigha qarshi sisi 20 - iyunda heriketke ötüp, sirte we jufrani misirning «qizil siziqi» élan qildi hemde bu rayonlarning kontirolliqi tartiwilinghan teqdirde liwiyege mudaxile qilidighanliqi heqqide signal berdi.

emdiki nuqtida liwiye we rayondiki küch teqsimatining qayta shekillinishi chuqumdur. aldimizdiki künler, liwiyening teqdirini belgileydighan özgirishlerge hamildar. shübhisizki, liwiyediki özgirishler rayondiki özgirishlernimu shekillendüridu- elwette.