türk éqimi tebiiy gaz turuba liniyesi
tetqiqatchi jan ajunning témigha munasiwetlik analizi
türk éqimi tebiiy gaz turuba liniyesining déngiz qurulush qismining tamamlinishi munasiwiti bilen ötküzülgen murasimgha jumhur reis rejep tayyip erdoghan we rusiye pirézidénti wiladimir putin ishtirak qildi. istanbulda ötküzülgen bu qétimqi murasimda söz qilghan her ikkili rehber, ikki döletning her qaysi sahelerde barghanche küchiyip bériwatqan hemkarliq munasiwetliri üstide alahide toxtaldi. türk éqimi layihesi türkiyening énérgiye merkizi bolush pilani jehettin tolimu muhim dep qarilidu. derweqe, ezerbeyjan tebii gazini deslep türkiyege kéyinche yawropagha yötkesh meqsitide layihlengen tanap layihesi, iraq néfitini dunyagha toshup kéliwatqan jeyhan turubba liniyesi türkiyening énérgiye siyasitini ünümlük yolgha qoyushta muhim rol oynimaqta.
2014-yili dékabirda rusiye pirézidénti wiladimir putin teripidin otturigha qoyulghan türk éqimi layihesi, rusiyening anapa shehiridin bashlinip qaradéngizdin ötüsh arqiliq istanbulning gherbidiki kiyikköygiche yétip baridu. jumhur reis rejep tayyip erdoghan teripidin nami bérilgen türk éqimi turuba liniyesining omumiy uzunluqi 1100kilométir kélidu. türk éqimi layihesi bir-birige parallél bolghan ikki ayrim liniyedin teshkil tapidu, birinchi liniye arqiliq yilda 15milyard 75 milyon kup métir tebiiy gaz toshulidu, bu miqdar bilen türkiyening tebiiy gaz éhtiyaji bimalal qamdilidu, ikkinchi liniye arqiliq yilda 31 milyard 500 milyon kup métir tebiiy gaz toshulidu, bu miqdar bilen yawropaning tebiiy gaz éhtiyajini qamdash pilanlanmaqta.
kirimél bayanatchisi dimitriy péskow bezi döletlerning türk éqimi tebiiy gaz turuba liniyesi layihesige qarshi chiqqanliqini bildürüp, tebiiy gaz turuba liniyesining 5 yawropa dölitige tutashturulidighanliqini éytti. mesilen, sirbiye énérgiye ministiri antich türk éqimi tebiiy gaz turuba liniyesi sirbiyege tutashqan ehwalda, yawropaning énérgiye bixeterlikining kapaletke ige bolidighanliqini bildürgenidi. antich: «10-15 milyard kup métir tebiiy gaz türkiye arqiliq bulghariye, sirbiye, wéngiriye we awstriyege toshulghan teqdirde yawropaning énérgiye bixeterliki kapaletke ige bolghan bolidu, bu layihe bizge nsibeten tépilghusiz pursettur, mezkur layihe gaz sodisi we tebiiy gazni asas qilidighan iqtisadnimu kücheytishte melum derijide rol oynaydu. yawropadiki bezi döletler türk éqimi tebiiy gaz turuba liniyesi layihesidin orun alsa, iqtisadi jehettinmu melum derijide ünüm hasil qilidu»dédi.
buningdin sirt, türkiye éqimi tebiiy gaz turuba liniyesi layihesining türkiyedin kéyin qaysi béket arqiliq yawropagha tutashturulidighanliqi namelum. shunga girétsiye bilen bulghariye bu pursetni qoldin bérip qoymasliq üchün riqabetke kirdi, girétsiye bash ministiri aléksis chipras bu layihening girétsiye arqiliq ötüshini arzu qilidighanliqini bildürüp mundaq dégenidi: «bu layihening girétsiyedin ötüshi üchün biryussélda aktip halda xizmet ishlewatimiz.»
türk éqimi tebiiy gaz turuba liniyesi türkiyening ghol énérgiye baziliridin biri bolushida muhim rol oynash bilen birge, rusiyening biwaste halda balqan döletlirige tebiiy gaz éksport qilishigha sharait yaritip béridu. türkiye-rusiye munasiwetliri yéqinqi mezgillerde barghanche kücheymekte, jumhur reis rejep tayiip erdoghan ikki dölet otturisidiki iqtisadi munasiwetlerning barghanche küchiyiwatqanliqini eskertip, ikki döletning soda omumiy sommisini 100 milyard dollargha yetküzüshni nishan qiliwatqanliqini éytti. rusiye taratqulirimu putin bilen erdoghanning yéqinqi künlerdiki uchrishishini köplep xewer qilip, ikki döletning munasiwitining küchiyiwatqanliqini bildürmekte.
türkiye-rusiye munasiwetliri bolupmu énérgiye saheside küchlük bolsimu lékin bezi sahede yenila mesililer saqlanmaqta. rusiyening qirimni mejburiy qoshuwélishi, ukrainada hélihem dawamlishiwatqan toqunush, rusiyening qirim tatarlirigha qaratqan bésim siyasiti, rusiyening süriye siyasiti qatarliqlar jiddiy hel bolushqa tégishlik mesililer hésablinidu. bolupmu, süriye mesilisi boyiche her ikki dölet sochi kélishimi hasil qilghan bolsimu, lékin ikki döletning süriye mesilisige tutqan pozitsiyesi we siyasiti seweblik hélihem mesililer mewjut.
