daéshning hedis-sünnet chüshenchisi we dini uqumlarni buruwétishqa urunushi - 5

türkiye awazi radiyosi: daéshning tor bétide élan qilinghanlardin shularni chüshiniwélishqa bolidu. daéshning qurani kerimge tutqan zahirchi (shekilge ehmiyet bérish) nuqtiynezeri yaki chüshenchisi hedis we sünnettimu roshen ipadilinidu. bir ish yaki sözning némige asasen déyilgenliki, chétishliq dairisi we arqa körünüshi nezerge élinmastin we lefizning hékmitini tépishqa küch serp qilmastin tékistni shu péti élip ishlitish daéshning eng roshen alahidiliki hésablinidu.

daéshning peyghember eleyhissalamning sünnet we hedislirini ishlitish usullirigha nezerge salsaq töwendiki xususlar alahide gewdilinidu:

1. sünnet we hedisni bir pütün halda nezerge élishning ornigha her bir hedisni özining chétilish dairisidin yulup élip, lefzi izahatighila murajaet qilip idiologiyesige muwapiq izahlash.
2. hedisni izahlashta asassiz riwayetlerge köplep murajaet qilish.
3. quran bilen sünnet, sünnet bilen hedisning bir pütünlükini nezerdin saqit qilip, parche bilen pütünni bir-biridin ayrilip tashlash.

hedislerning sehihlikini éniqlashqa héchqandaq küch serp qilmay, sehih menbelerge murajiet qilishqa ehmiyet bermey, hedis depla qaralghan tékistlerni köpinche hallarda herqandaq bir süzgechtin süzmey shu péti neqil qilish. mesilen, daéshning istanbulni pethiy qilishqa munasiwetlik kostantiniyye zhurnilida élan qilghan barliq riwayetlirining asassiz we toqulma ikenliki üstide ixtilap yoq. biraq, teshkilat istanbulning hazirghiche pethiy qilinalmighanliqigha munasiwetlik qarashlirini yaqilash gherizide bu riwayetlerdin xalighanche paydilanghan.

buningdin bashqa, daésh quranda köp melumat bolmighan pitnige munasiwetlik hedisler, qiyamet alametliri, mehdilik we dejjalgha munasiwetlik köp qismi toqulma we ajiz bolghan riwayetlerdin idéologiyesini chiqish qilip paydilinidu.

diniy uqumlarning menisini burmilash

diniy uqumlarni özining heqqiy menisidin buruwétishke urunush daéshning eng küchlük teshwiqat qorali we egeshküchi yighish wastisidur. islam tarixi we medeniyitide orun alghan, esirlerdin buyan mene we dairliri jehette asasen dégüdek birlikke kelgen jihad, beyet, el-wela we wel-bera, hijret, taghutqa oxshash términ we uqumlar daésh we buninggha oxshash teshkilatlar teripidin qaytidin izahlanmaqta. esliy we heqqiy menisi burmiwétilgen we mene dairliri qaytidin békitilgen bu uqumlar insanlarni yalghan, xata we logikigha toghra kelmeydighan pikir we heriketlerge burimaqta.

daésh teshwiqatchiliri «jihat siler oylighandek emes, silerge ögitilgen her nersini untup kétinglar, silerni passip we ajiz haletke keltürüp qoyush üchün islam tinchliq dinidur, dep kélindi. silermu buninggha ishinip keldinglar, islam dégen qilich dinidur» (dabiq, VII/20) gha oxshash chüshendürüshler bilen, «xata chüshilinip» kéliniwatqan uqumlarni tüzeshni küchep teshwiq qilishti, bu teshwiqat tili we uslubi bolupmu yerlik dini enenisi bilen ariliqi yiraqliship ketken shimaliy afriqa musulmanliri, muhtediler, bésim we zulum astida qalghan musulmanlar, diniy melumati intayin ajiz kishiler, tolimu héssiyatchan we hayajan kishilerge qattiq tesir körsetti.

daésh köz qarashlirini yaqilash we tarqitish gherizide islamning asasliq uqumlirini esliy we heqqiy menisi yaki wez qilinghan menisidin yiraqlashturup özining menpeetige xalighanche xizmet qildurushtin qetiy yaltaymaydu. bu uqumlar heqqide islam chüshenche eneniside omumiy yaki omumliqqa yéqin menisi mewjut. islam alimlirining eserliri we bir qisim dewirlerde bu uqumlar esliy we heqqiy menisi boyiche öz ipadisini tépishqan. daéshning bashqa mesililerdikige oxshash bu uqumlarning emeliy istémalidimu bashqa musulmanlardin roshen we alahide perqlinidu.

maqalning kéyinki qismida, daésh eng köp süyistémal qilip kéliwatqan islamiy términ we uqumlargha munasiwetlik chüshenchiliri toghruluq toxtilip, buni quran we sünnet dairiside yorutup bérishke tirishmiz.

dawami bar....