türkiyede shexsiy pénsiye sistémisi

iqtisadiy tereqqiyatning asasliq amilliridin biri döletlerning teserrup qilish arqiliq meblegh we sélinmilar üchün yéterlik sermayige ige bolushidur. bir dölette puqralar bilen shirketlerning teserrup qilishliri netijiside jughlanghan sermaye yene döletning pul-muamile bazarliri teripidin kiridét süpitide karxanchilarning ishlitilishige bérilidu. teserrup miqdari ashqanséri sermeyimu shunche köpiyip qerz ösümliri töwenleydu. bundaq ehwalda qerz almaqchi bolghanlargha töwen ösümlük qerz élish imkaniyiti tughulidu. tereqqiy tapqan döletlerning iqtisadigha nezer salidighan bolsaq, tereqqiyat basquchlirining mueyyen bir dewiride yuqiri teserrup nisbetlirining körinerlik rol oynighanliqini bayqaymiz. dewrimizde eng köp teserrup qilip kéliwatqan döletler ichide tereqqiy tapqan we tereqqiy qiliwatqan asiya döletliridin yaponiye bilen xitay aldinqi qatarda turidu. buning eksiche bu döletler mueyyen bir teserrup nisbitidimu iqtisadiy turghunluqqa kirish éhtimalidin qutulalmidi. yaponiye kéyinki 25 yil ichide teserrup nisbetlirining yuqiri bolushi sewbidin türlük qiyinchiliqlargha duchar bolmaqta. bu sewebtin eng muwapiq teserrup nisbitini tépip chiqish shert.

türkiye dunya boyiche iqtisadiy küchlük 20 dölet qataridin orun alghan dölet bolup,yash we dinamik nopus qurulmisigha ige. türkiye bu jehettiki ewzellikliridin paydilinip kelmekte. türkiyemu iqtisadini sijil güllendürüsh, karxanichilargha meblegh jehettin qolayliq yaritip bérish üchün zor miqdarda sermayige éhtiyaji bar. iqtisadta töwen chiqimliq sermayining eng chong menbesini xelqning teserrupliri teshkil qilidu. mezkur pirogrammimizning béshidila tilgha élip ötkinimizdek, bir dölette teserrup nisbetliri qanche yuqiri bolsa dölet iqtisadimu shunche küchlük we puxta bolidu. buningdin burun  türkiyede teserrup nisbetlirining yuqiri kötürülüshini righbetlendürüsh üchün muhim bir layihening emelge ashurulidighanliqi munasiwetlik organlar teripidin uqturuldi. bu layihe dairiside 45 yashtin töwen maashliq ishchi we xizmetchiler shexsiy pénsiye sistémisigha biwaste kireleydu. mezkur sistéma boyiche bolghanda, 45 yashtin töwen maashliq ishchi-xizmetchiler özliri ishlewatqan orunning xojayin yaki mesulliri wastisi bilen sistémigha aptomatik kireleydu. nawada shexsiy pénsiye sistémisidin ayrilmaqchi bolghanlar 2 aydin kéyin séstémidin chiqip ketse bolidu. sistémida qalghuchilargha bolsa burunmu bérilip kéliwatqan %25lik dölet yardimigha qoshumche yardemler bérilidu. mesilen, bir ishchi yaki xizmetchi sistémida izchil turushni xalisa birla qétim 100 lira  dölet yardimi bérilidu. mezkur layihede deslepki 3 yil ichide sistémidin ayrilip chiqqanlargha dölet yardimi bérilmeydu. 3 yildin 6 yilghiche sistémida qalghuchilar dölet yardimining %15ge, 6 yildin 10 yilghiche sistémida qalghuchilargha bolsa %35 dölet yardimi bérilidu. eger pénsiyege chiqquche sistémida qalghuchilar bolsa dölet yardimining %100ge toluq érisheleydu.

qisqisi, meyli tereqqiy tapqan döletler bolsun meyli tereqqiy qiliwatqan döletler bolsun, iqtisadni  sijil güllendürüsh üchün mueyyen nisbette teserrup qilish kérek. bolupmu tereqqiy qilghusi bar, az tereqqiy qilghan yaki tereqqiy qiliwatqan döletlerge nisbeten teserrup nisbetliri yuqiri bolsa, sermayening jughlinish nisbitimu shunche köp bolidu. teserrup köp bolghanda qerz ösümlirimu töwenleydu, sermayemu döletning özidin chiqqan bolidu. türkiyege nisbeten teserrup nisbetlirining éshishi, sermayilerning jughlinishi we mebleghlerning köplep  sélinishi tolimu muhidur. buningdin burun teserrup nisbetlirining yuqiri kötürülüshi üchün 45yashtin töwen ishchi-xizmetchilerning shexsiy pénsiye sistémisigha aptomatik eza bolalaydighanliqi uqturuldi. mezkur layihege asaslanghanda, 2017-yili 1-yanwardain bashlap shexsiy pénsiye sistémisigha eza bolidighan ishchi-xizmetchilerge dölet yardimi bérilidu. buningdiki meqset türkiyede meblegh sélish xizmetlirini izchil dawamlashturush arqiliq kéreklik sermaye jughlashtur. öz teserrupliri bilen güllengen iqtisadta sélinmilar ashidu we puqralargha yéngi ish pursetliri yaritilidu.