yawro – asiyagha nezer – 28

türkiye awazi radiyosi: qirim yérim arili tézlikte ruslashmaqta. shuning bilen birge, ruslashqan qirimning yerlik xelqi bolghan tatarlarning kélechiki kishini endishige salidu. chünki ukraina nuqtisidin qirim hazirghiche gherb bilen rusiye arisida riqabet témisi boluwatidu. téxi bu yetmigendek, qirim tatarliri öz ichide ikkige bölündi. bir qismi rusiyeni qollisa, yene bir qismi ukraina bilen gherbni qollidi. bu menidin éytqanda, nopusi az bolghan qirim tatarlirining kélechiki anche parlaq emes. undaq bolsa, qirim yérim arilidiki muhim özgirishlerge bir qur köz yügürtüp chiqayli:
qirim jumhuriyiti parlaméntining 11 – iyunda chiqarghan qararigha asaslanghanda, yérim aralda parlamént saylimi 2014 – yili 14 – séntebir ötküzülidu. qirim parlaméntining muawin bashliqi we qirim tatar mejlisining ezasi remzi ilyasow, milliy mejlis 14 – séntebirde ötküzülidighan parlamént saylamlirigha qatnashmasliq qararini chiqarghan bolsimu, saylamgha qatnishishni qarar qildi. bu yil qirim tatarliri 23 yildin béri aqmeschit merkizide ötküzülüwatqan matem tutush paaliyetliri sheher etrapidiki mehellide ötküzüldi. buningdin bashqa, qirim tatar bayraq küni munasiwiti bilen ötküzülidighan paaliyetlerning merkezde ötküzülüshigimu ruxset qilinmidi.
24 – iyun etigen saet 6 din 30 minut ötkende rusiye fédératsiyesi xewpsizlik tarmaqlirining xadimliri, omon we bérkut qoralliq qisimliri we saqchilar bulganak medreseside axturush élip bardi. texminen besh saet dawamlashqan axturushta héchnerse tépilmidi, peqet medresediki bir qanche kompiyutér musadire qilindi.
birleshken döletler musapirlar komitétining bayanatchisi mélissa fléming, 28 – iyun b d t ning jenwediki ishxanisida ötküzülgen axbarat élan qilish yighinida, qirimda öy – makanliridin ayrilishqa mejbur bolghanlar sanining 12 minggha yetkenlikini, ukrainadin rusiyege köchkenler sanining texminen 110 minggha yetkenlikini élan qildi.
yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilati parlamént ezaliri mejlisi 2 – iyul bakuda rusiyeni ukrainaning ichki ishlirigha arilashmasliq we qirimni özige qoshuwélish heriketlirini toxtitish toghrisida agahlandurdi. qobul qilinghan 140 maddiliq baku xitabnamiside, ukraina kirizisigha köp orun ajritildi we ukrainaning zémin pütünlükini qoghdash tekitlendi. shundaqla rusiyege qirim we siwastopolni özige qoshuwélishni axirlashturush chaqiriq qilindi.
yawropa xewpsizlik we hemkarliq teshkilati parlamént ezaliri mejlisi yighinida, ukrainadiki kirizisning axirlishishi üchün üstün qarabagh mesilisini hel qilish basquchlirigha mesul minsik guruppisigha oxshash «baku guruppisi» ni teshkillesh qarari élindi.
qirim tatar milliy mejlisining bashliqi refat chubarow, 5 – iyul hérson wilayiti génichésik shehiride ötküzülgen qirim tatar milliy mejlisi yighinidin qaytip qirim tamozhnisigha kelgende toxtitip qoyuldi we «ashqunluq» seweb qilip körsitilip, besh yil boyiche qirimgha kirishi cheklendi. qirim tatarlirining dunyagha meshhur rehbiri mustapa abduljemil qirimoghluningmu 3 – may küni qirim yérim ariligha besh yil boyiche kirishi cheklengen idi.
hérson waliysi yuriy odarchénko 5 – iyul texminen 2500 qirimliq tatar xelqining uzun muddet turush üchün héron rayonigha köchüshni telep qilghanliqini élan qildi.
ukraina ékologiye we tebiiy bayliqlar ministiri andiriy mohnik, 5 – iyulda ukraina hökümitining shialiy qirim qanilidin qirimgha aqidighan suni pütünley üzüp tashlaydighan su ambiri yasaydighanliqlirini jakarlidi.
ukraina döletlik déngiz qatnishi mupettish idarisining bayanatchisi, ukrainaning qisqa waqit ichide qirimdiki kézléw, kérch, akyar, kefe we yaltadiki portlirini xelqara qatnashqa resmiy taqaydighanliqini élan qildi. shu küni rusiye fédératsiyesi qirimdiki ukraina qoralliq qisimlirigha tewe bolghan herbiy aptomobil we esilihelerni ukrainagha tapshurushni toxtatti.
awghust éyida moskwadin aqmeschitke biwaste tömür yoli qatnishining bashlinidighanliqi élan qilindi.

yéqinqi özgirishlerdin melum bolghandek, qirim ruslashturush siyasitige duch kelgen bu künlerde, hemme bolghuluq yenila tatarlargha bolmaqta. tatarlarning bir qismi ukrainagha köchüshke bashlidi. bir qismi rusiyedin medet kütmekte. hemmidin bekrek kishining könglini ghesh qilidighini, chong küchler öz menpeetini qoghdash üchün heriket qiliwatqan waqitta, tatarlarning bir – biri bilen ziddiyetlishishi we ittipaqliship tatar millitining pütünley otturidin siqip chiqirilishigha tosqunluq qilishning ornigha, pursetpereslik qilishliridur. qirim tatarliri ittipaqlishalmighan ehwalda, türk kéngishi, türkiy tillirida sözlishidighan döletler parlaméntliri qatarliq teshkilatlar otturigha chüshüshi kérek. séntebirde ötküzülidighan saylamgha, qirim tatarliri ikkige bölüngen halda qatnashmasliqi lazim.
türkiye, özbékistan we yawropadiki oxshimighan döletlerde, hemde rusiyening bashqa rayonlirida yashaydighan qirim tatarlirining yérim aralgha qaytish mesilisige köngül bölüshning ornigha, qirimdiki tatarlarning ikkige bölüngenliki toghrisida ochuqini éytsaq, 30 – 20 yildin kéyin qirimda tatarlargha munasiwetlik peqet riwayetlerla qélishi mumkin.