yawro – asiyagha nezer – 27

türkiye awazi radiyosi: 2014 – yili28 – iyunda ukraina, giruziye we moldowa yawropa ittipaqi bilen iqtisadiy hemkarliq kélishimi imzalidi. biryussélda ötküzülgen murasimda moldowa bash ministiri luriy lénka, giruziye bash ministiri irakli garibashiwili, ukraina pirézidénti pétr poroshénko؛ yawropa itipaqi tereptin bolsa, yawropa ittipaqi kéngishining bashliqi hérman wan rompuy we yawropa ittipaqi komitéti bashliqi barroso kélishimge imza qoydi. bundin kéyinki qedemde, jemiy 1135 betlik tékistni yawropa ittipaqigha eza 28 döletning rehberliri imzalishi kérek.
imza murasimida söz qilghan ukraina pirézidénti poroshénko, kélishimning yawropa ittipaqigha kirish teyyarliqlirining muhim bésharetliri ikenlikini, toluq teyyarliq pütkende ittipaqqa eza bolushni xalaydighanliqlirini bildürdi. hemmimizge melum bolghandek, ukraina bilen yawropa ittipaqi arisida siyasiy shériklik teklip qilinghan kélishim 21 – mart imzalanghan idi. buning bilen kiyéw hökümiti, iqtisadta yawropa ittipaqining ölchemlirige ötüshni we yawropa ittipaqi bilen erkin soda kélishimini imzalighan boldi. kélishim, ukrainaning 10 – 7 yilliq musapide yawropa ittipaqining bazarlirigha maslishishni we tamozhna béjining qedemmu qedem chüshürülüshini telep qilidu.
yawropa ittipaqining sherqqe qarap kéngiyishini tehdit dep qarighan rusiye, imzalanghan kélishimge narazi. rusiye tashqi ishlar ministiri sérgéy lawrow kélishim musteqil döletler birlikining erkin soda rayonlirigha selbiy tesir körsetken teqdirde, tamozhnida étibar bérish siyasetlirini emeldin qaldurwétidighanliqlirini élan qildi. muawin bash ministir igor shuwalow, bu mesilide moskwaning öz aldigha bezi tedbirlerni yolgha qoyush mumkinlikini bildürdi. muawin tashqi ishlar ministiri grigori karasin, kélishimning ukraina bilen moldowa nuqtisidin éytqanda, yaman aqiwetlerni keltürüp chiqiridighanliqini eskertti.
melum bolghandek, sherq shérikchiliki yawropa ittipaqining sabiq sowét ittipaqi döletliri bolghan ezebeyjan, bélarusiye, erméniye, giruziye, moldowa we ukraina bilen tüzgen shériklik kélishimidur. shériklik, polsha tashqi ishlar ministiri radoslaw sikorskining teklipi we shiwétsiyening qollishi bilen 2008 – yili 26 – may biryusséldiki omumiy ishlar we tashqi munasiwetler kéngishide otturigha qoyulghan idi. buninggha munasiwetlik tunji yighin 2009 – yili 7 – may piragada, tashqi ishlar ministirlirining tunji uchrishishi bolsa, 2009 – yili 8 – dékabir biryussélda ötküzülgen idi.
sherq shérikchiliki pirogrammisida alte dölet bilen yawropa ittipaqi otturisida ilgiri – kéyin bolup, iqtisadiy birlishish, wiza resmiyetlirini asanlashturush arqiliq öz ara tesir körsitishni kücheytish, énérgiye bixeterliki mesiliside küchlük hemkarliq ornitish, iqtisadiy we ijtimaiy tereqqiyatni qollash qatarliq maddilar bar.
yawropa ittipaqi, hazir sherq shérikchilikidiki döletlerge qoshnidarchiliq siyasetliri dairiside her xil layihelerni iqtisad bilen teminlimekte. yawropa ittipaqi sherq shérikchiliki üchün 600 milyon yawroluq fond qurushni pilan qilmaqta.
qeghez yüzide nahayiti chirayliq körüngen bu pirogrammining ijra qilishta zor qiyinchiliqlargha duch kélidighanliqi éniq. dunyawi siyasette tesir küchini ashurushqa tirishiwatqan chong döletlerning kichik döletlerni her daim öz yénida körüshni, ulardin paydilinishni arzu qilishi, kichik döletlerning tashqi siyasitini belgilishige qiyinchiliq peyda qilidu. sherq shérikchiliki pirogrammisi ichidiki döletlerdin erméniye bilen bélarusiye tallishini rusiyeni qollighan asasta belgilidi. ezerbeyjan tengpung siyaset yürgüzüshke tirishti. toghrisi bu, elbette. buning netijiside pirogrammigha toluq egeshken döletlerning sani üchke chüshken boldi. bulardin giruziye bilen ukraina gherbni qollighanliqi sewebidin bir qisim zéminini rusiyege tartquzup qoydi. yüz bergen ishlardin sawaq almisa, moldowaningmu oxshash qismetke duchar bolidighanliqi éhtimaldin yiraq emes.
imza murasimida söz qilghan giruziye bash ministiri irakli garibashiwili: «giruziye xelqi démokratiye, islahat we keynige qaytqili bolmaydighan yawropa ittipaqi bilen birlishish yolini tallidi» dédi. buni anglighan waqtimizda, kallimizgha mundaq soal kelmey qalmaydu: yawropa ittipaqi giruziyening keynige qaytqili bolmaydighan sepirining qeyiride turidu? téxi tünügünla nato tashqi ishlar ministirliri giruziye bilen öz ara hemkarliqni tereqqiy qildurush üchün «muhim pilan - layiheler» ni teyyar qilghanliqlirini élan qildi. emma, ezaliqqa qobul qilish pilanigha teklip qilmidi.
siyasiy mutexessisler rusiye – gherb riqabitide, rusiyening qirim siyasitige jawaben, yawropa ittipaqining ukraina, giruziye we moldowa bilen iqtisadiy hemkarliq kélishimi tüzüp, bir qedem aldida turghanliqini qeyt qilmaqta. eslide bularning axiri chiqmaydu. küz aylirida moldowada saylam ötküzülidu. u waqitta rusiye atakigha ötidu.
küchlük bolghan «démokratik» bir döletning qollishi bilen qilinghan yaki qilmaqchi bolghan inqilablar we bashqa küchlük döletning uninggha qarshi qilghan inqilabliri, eslide hemmidin bek u döletni upritidu. döletning tereqqiy qilishi üchün muqimliq, xatirjemlik we tinchliqning shert ikenlikini hemmimiz bilimiz. siyasetchilerning qilishqa tégishlik bolghini nahayiti addiy, qoshnilar we tughqanlar bilen munasiwetni mustehkemleshni bilishi lazim. shundaq qilghanda, yiraqtikiler ishigha arilishalmaydu.