türkiyedin parchilar -28

türkiye jumhuriyitining paytexti bolghan enqere istanbuldin qalsa türkiyening ikkinchi chong shehri hésablinidu. enqere wilayitining köp qismi ichki anadolu rayonining üstün sakariya dep atilidighan qismigha jaylashqan. omumen quruqluq kilimati höküm sürgen enqere rayonining jenubida we wilayetning köp qismida yaylaq kilimati, shimalida bolsa karadéngiz rayonining illiq we höl-yéghinliq kilimat alahidiliki alahide gewdilik. «enqere»namining yiltizi heqqide her xil qarashlar mewjut. bezi ilim ehlilirining qarishiche, hitit tablétlirida uchrighan ankuwa kelmisi enqereni körsitidu. firigler, galatlar we rimliqlar teripidin kéme lenggiri menisini bildüridighan «ankura»dep atalghan. bezi epsanilerge köre enqere, firig padishahi midasning bir kéme lenggiri tapqan jay iken. bu nam tarixta enguru, angoragha oxshash namlargha özgirip kéyinche enqere bolghan.
enqere ichki anadoluning bashqa wilayetlirige oxshash tarixta nurghun medeniyetke sahibxaniliq qilghan. sheherning etrapida tépilghan qézilma bayliqlar bularni ispatlap béridu. mesilen, enqerening ahlatlibel, kochunbeli, yalinjak we gawurkale merkezliride qedimqi tash qorallar dewri, misir qorallar dewri we hitit dewrlirige tewe qézilma bayliqlar otturigha chiqirilghan. bir mezgil wizatiniye térotoriyesi ichide orun alghan sheher kéyinche türklerning qoligha ötken. enqere 14-esirning otturiliridin bashlap osmanli dölitining bir qismi bolghan. 1923-yili 13-öktebirde türkiye jumhuriyitining paytexti bolghan.
enqere shehri kona turalghu jaylar üstige berpa qilinghanliqi üchün künimizgiche nurghun asare-etiqiler muhapizet qilinalmighan. sheherning kona turalghu jayi ulus rayonidur. bu jay oxshashla sheherning sayahet rayonliridin eng muhimi hésablinidu. rim dewridiki enqeredin künimizgiche yétip kéleligen asare-etiqilerdin biri haji bayram jamesige tutushidighan awgustus ibadetxanisidur. firig tengriliri men we kibelege tewe bolghan ibadetxanining üstige sélinghanliqi ilgiri sürülgen bu asare-etiqe awgustus dewirde impératorning sheripige sélinghan. ibadetxana wizatiniye dewirde chérkawgha özgertilgen. osmanli dewire bir mezgil medrise süpitide ishlitilgen.
rim dewrige tewe hazirghiche qed kötürüp kelgen yene bir asare-etiqe bolsa enqereni ziyaret qilghan impérator julyin sheripige tikilgenliki ilgiri sürülgen 15 métirliq égizliktiki julyan tüwrükidur. ilgiri ish bankisi we maliye ministirliki binaliri arisida bolghan bolsa, kéyinche enqere waliyliq udulidiki meydangha yötkep kélingen. ulustin dishkapigha mangghanda solda rim hamamining qalduqliri közge chéliqidu. bu hammam 3-esirning bashlirida karakala dewiride saghliq tengrisi asiklépoiyus namigha sélinghan.
enqerediki qedimi eserler ichide eng köp diqqet jelp qilidighini ulustiki haji bayram jamesidur. büyük türk mutepekkurlarning we baratiye teriqitining qurghuchiliridin haji bayram weli namigha 15-esirning deslepki charikide sélinghanliqi ilgiri sürülgen. awgustus ibadetxanisining yénigha sélinghan bu jamening ichki qismi chaqa-chuqa bézelmiliri we qapartmiliq mihrabliri bilen ziyaretchilerning alahide diqqitini jelp qilidu. jamege tutash sélinghan haji bayram welining meqberisi étiqad sahetchiliki nuqtisidin nahayiti muhim orunda turidu.
enqere shehride selchuqiylar eserliridin eng muhimi enqere qelesining jenubidiki at bazirigha jaylashqan ahi sherafettin jamesidur. jame sherqidiki meqbere témigha kömülgen qedimi shir heykeller seweblik aslanhane jame depmu atilidu. jamening yaghachtin oyulghan ögze we tüwrükliri, qacha-qucha bézelmilik mihrabi we yaghach munbiri bilen selchuqiylar dewrining eng muhim eserliridin biridur. jameni saldurghan ahi sherefattining tashtin yasalghan jeset sanduqi bolsa künimizde étnografiye muzéyida körgezme qilinmaqta. yene atbazarida 15-esirge tewe ahi elwan jamesining yangaq oymiliq munbiri we yaghach bézelmiliri türk oymichiliq senitining eng güzel nameyendiliridin biridur. enqere qeleside tarixi jamelerdin biri bolghan selchuqiylar sultani 2-kilicharslanning oghli enqere waliysi mesud teripidin sélinghan alaiddin jamesidur. jamening ichki qismidiki yangaq derixidin oyulghan munberni heqiqeten körüshke erziydu.
ulusta nurghun tarixi xan we yépiq bazarlar bar. bularning köpinchisi mewjutluqini dawamlashturmaqta. bu jaylar hazir nahayiti qaynaq bazarlardur. bulardin enqere qelesi astida at baziridiki chengel xan 16-esirde sélinghan bolup tipik eneniwi osmanli xanidur. xan 2005-yildin bashlap sanaet muzéyi süpitide ishlitilmekte.
ulus rayonida enqere qelesi yoli üstiki qurshunluq xan fatih sultan mehmetning wezirliridin mahmut pasha teripidin 15-esirning deslepki yérimida saldurulghan. mahmut pasha teripidin sélinghan mahmut pasha yépiq bazirimu künimizde anadolu medeniyetliri muzéyi süpitide xizmet qilmaqta.
enqerede sheherge kelgen choqum ziyaret qilip kétidighan jaylardin biri atatürk xatire sariyidur. bu xatire sariyi türkiye jumhuriyitining qurghuchisi ghazi mustafa kemal atatürkning ebediy istirahet yéri süpitide yerlik we chetellik sayahetchining diqqitini jelp qilghan. xatire qismi shir yoli, murasim meydani we qebre téshi qisimliridin teshkil tapqan. atatürk xatire sariyi ichide ata türkning shexsiy buyumliri körgezme qilinidighan muzéyimu bar.
enqerede türk tarixini, folklorini we senitini eks ettüridighan étnografiye muzéyi meyli binakarliq uslubi jehettin bolsun meyli ichidiki körgezme qilinghan buyumlar bolsun nahayiti güzel muzéydur. muzéyda yerlik kiyim-kéchekler, toqulma buyumlar we tesewwupchilarning buyumliri körgezme qilinmaqta. shundaqla, muzéyda türk oymichiliq senitining eng güzel eserlirini körgili bolidu.
bu muzéyning qéshidiki dölet resim we heykel muzéyida 19-esirdin bashlap künimizgiche türk resim seniti we türk pilastik senitining eng güzel namayendiliri körgezme qilinmaqta.