dunyada iz qaldurghan türkiy xelqlerning ulugh zatliri - 24
türkiye awazi radiyosi: kinochiliq sahesi ishqa orunlashturushni ilgiri sürüp, dölet iqtisadigha hesse qoshushtin bashqa, xelqara sehnilerde riqabet yaritalaydighan sewiyede döletning pul – muamile menbesining birini teshkil qilalishi mumkin. bu sewebtin, tereqqiy qilghan döletlerde iqtisadqa töhpe qoshush nuqtisidin bolsun yaki medeniyet we siyasiy nopuz nuqtisidin bolsun, kinochiliq ishlirigha köp ehmiyet bérilmekte.
bügünki türkiye kinochiliqining omumiy ehwaligha qarighinimizda, türkiyening yéqinqi yillarda chatma téléwiziye tiyatirliri we kino filimliri bilen chong ilgirileshlerni qolgha keltürgenlikini, bir – biridin süpetlik eserlerni otturigha chiqirip, dunyada bolupmu rayondiki döletler arisida chongqur tesir qaldurup, türkiye chatma téléwiziye tiyatirliri we kino filimlirini yaqturup körülidighan filimler arisigha kirgüzgenlikini körüwatimiz. türkiye rézhissorliri we filim ishligüchilirining xelqara filim féstiwallirida qolgha keltürgen meweppeqiyetliri, bu sahede yoshurun iqtidarning barliqini we türkiye kinochiliqining téz tereqqiy qilghanliqini körsitip béridu.
söhbitimiz kino heqqide bolghanken, bizmu bu heptilik pirogrammimizda, yéqinqi künlerde nami tarqilishqa bashlighan, nurghun türde mukapatqa layiq körülgen iqtidarliq rézhissor nuri bilge jeylanni qisqiche tonushturushni muwapiq taptuq.
her bir filimi bilen memliket ichi we sirtidiki sehnilerde mutexessiler hemde tamashibinlarning yuqiri bahasini qolgha keltürgen rézhissor nuri bilge jeylan 1959 – yili 26 – yanwar istanbulda tughulghan. ikki yash waqtida zirai tetqiqat inistitutida inzhénér bolup ishlewatqan dadisi mehmet emin jeylan chanaqqelege xizmet munasiwiti bilen yötkelgende nuri bilge jeylanmu baliliqini u yerde ötküzidu. 1969 – yili achisi toluq otturini bashlighanda anisi bilen birlikte istanbulgha qaytip kelgen nuri bilge, bir mezgil dadisidin uzaqta yashashqa mejbur bolidu. u tötinchi sinipqiche yenijede oquydu. kéyin, toluq otturini pütküzgiche istanbul bakirköyde oquydu.
nuri bilge jeylan, türkiyede eng köp weqe yüz bergen yillardin biri bolghan 1976 – yilida, istanbul pen – téxnika uniwérstétining ximiye inzhénérliqi kespige oqushqa kiridu. emma, uniwérstétqiche kéngeygen bu weqeler sewebidin oqushi dawamliq üzülüp turidu. u ximiye kespide ikki yil oqughandin kéyin, boghuz ichi uniwérstéti éléktir kespige almishidu. u bu kesipte oqush jeryanida uniwérstétning fotograf kulubigha eza bolidu we senet iqtidarini tereqqiy qildurushqa tirishidu. tallash dersi bolghan kinochiliq dersini tallap oquydu. u yene, taghqa yamishish we shahmat kuluplirigha qatnishidu. u 1985 – yili oqush pütküzidu. u aldi bilen, london bilen katmandoda sayahette bolidu, enqerede herbiy mejburiyet öteydu. arqidin mimar sinan uniwérstéti kinochiliq kespide magéstir aspirantliqni pütküzidu.
nuri bilge jeylan sinaq teriqiside mehmet eryilmazning qisqa filimide rol élip kinochiliq hayatini bashlaydu. u filimlerde rol élish jeryanida filim ishleshte qollinilidighan téxnikiliq ishlarni igileshke tiriship özini tereqqiy qilduridu. nuri bilge jeylan deslepte öz iqtisadi bilen bir kaméra sétiwalidu. arqidin rusiyedin élip kelgen matériyalliri we türkiye radiyo - téléwiziye idarisi teminlgen lintilar bilen «pile» namliq qisqa filimini süretke élishni bashlaydu. bu filim nuri bilge jeylanning tunji filimi bolsimu, 1995 – yilida kannésta qoyulidu we kannés filim féstiwalida musabiqige kirgen tunji türkiye filimi bolup qalidu.
nuri bilge jeylan aridin ikki yil ötüp 1997 – yili «kasaba» namliq uzun filimini süretke alidu. 1999 – yili «may qiyinchiliqi», 2002 – yili «uzaq» qatarliq filimlerni ishleydu. cheklik imkaniyetliri bilen filim ishleshni dawamlashturghan nuri bilge jeylan, bu filimliride yéqin dost – buraderlirini, uruq – tughqanlirini we ailisidikilirini oynitidu. süretke élish, awaz élish, kirishtürüsh, sénariye we rézhissorluq qatarliq hemme ishlarni özi qilidu. uning «uzaq» filimi 2003 – yili kannés filim féstiwalida mukapatqa érishidu. bu nuri bilge jeylanni xelqara kinochiliq sehniside tonutiwétidu. bu filimning muweppeqiyiti buningliq bilenla qalmaydu. u bu filimi bilen 23 xelqaraliq mukapat bolup, jemiy 47 mukapatqa ériship, türkiye kinochiliqidiki eng köp mukapat alghan filim bolup qalidu.
nuri bilge jeylan 2003 – yili «iqlimlar» filimini ishleshke bashlaydu. bu filim 2006 – yili kannés filim féstiwalida fiprisji (FIPRESCI) mupatigha érishidu. u bu filimide ayali ebru jeylan bilen birlikte bash rol alidu. u 2008 – yili ishligen «üch maymun» filimi bilen, 61 – nöwetlik kannés féstiwalida eng yaxshi rézhissor mukapatigha layiq körülidu. bu filim, oskar filim féstiwalida aldinqi toqquz filimning ichige kiridu.
nuri bilge jeylan 2009 – yili kannés félim féstiwalida bahalighuchilar heyitige kiridu. 2011 – yili ishligen «bir chaghlarda anadoluda» namliq filimi, 64 – nöwetlik kannés filim féstiwalida yene bir qétim bahalighuchilar mukapatigha érishidu.
nuri bilge jeylan 2014 – yili ishligen «qish uyqusi» namliq filimi bilen kannés féstiwalining eng jelp qilarliq «altun palma» mukapatigha ériship, türkiye kinochiliqidiki parlighan yultuzgha aylinidu.
