حیتایا نأحیللی قارالمالی- ۲

گپله‌شیگیمیزینگ گچن سانیندا تۆرکیه ده حیتای مسئله سینده دۆرلی قاراییشلارینگ باردیغینی بیان ادیپ، حیتای یینگ تۆرکیه دأکی ایلچیحاناسی نینگ چاقیلیغینا لاییقلیقدا ایرام- ینگ قوراماغیندا حیتایا قوران ایش ساپاریمیز باراداقی قاراییشلاریمیزی اۆنسۆنگیزه یتیریپیدیک. گپله شیگیمیزه دۇوام اتدیریأریس.

آنکارا ییلدیریم بیازیت بیلیم یوردونینگ سیاسی عیلیملار فاکولته‌تی نینگ باشلیغی پروفسور قدرت بلبل ینگ یازغیسینی اۇقایارسینگیز

ایکی یوردونگ چیزیلان سرحت چکمه تاغاللاسی:

حیتای و تۆرکیه دۆیپلی تاریحا، مدنیته ایه بۇلان، اِمما ۲۰-نجی عاصیردا شۇل تاریحی تجریبه سی و توتومی اساسان چأکلندیریلن یورت. قاراشیلیانینگ ترسینه ایکی یورت هم گلوبالیزم تاپغیریندا گۆن باتار یورتلاریندان اولی بأحبیده ایه بۇلدولار. گۆن باتار یورتلاریندان حاص اولی گیردجی آلدیلار. یتیلن سپگیتده ۲۰-نجی عاصیردا ارزلرینه چکیلن سرکتلری آشماق اوغروندا تاغاللا ادیأرلر. تۆرکیه اۇنی حاص بس بِللی ادیأن بۇلسا، حیتای آسودا و دویدانسیز باریار.

ایکی یوردونگ سزه ور بۇلیان چأکلندیرمه لری، بیری بیرینه بۇلان ایسله‌گی:

تۆرکیه هم حیتای یالی چالت دِپگینده اؤسیأن، گلجککی ییللاردا دۆنیأنینگ بِللی ایقدیصادی گۆیچلِری نینگ آراسیندا آدی آغزالیان یورتلاردان بیری. حیتای بیلن تۆرکیه گلوبال درجه ده یاغدایینی گۆیچلِندیرمه‌ک ایسله یأن بۇلسا، گلوبال گۆیچلر تاراپیندان دۆرلی قینچیلیقلارا سزه ور ادیلیأر. گلوبال گۆیچلر بیلن بیر تاراپلی دأل، دنگ آغراملی قاتناشیقلار آچماغا سینانشیان ایکی یورت بیر منگزش استراتژیک قینچیلیقلاری باشدان گچیریأر. ایکی یورت هم طبیغی سریشده لر تایدان داشاری یورتلارا قاراشلی. ایکی یورت هم اؤزلرینی چأکلِندیریجی سیاساتلاری دنگ آغراملاشدیرماق اۆچین کؤپ اوغورلی استراتژیک حیذماتداشلیقلاری یۇلا قۇیمالی. کؤپ سانلی گلوبال واقا بۇیونچا ایکی یوردونگ بیرمنگزِش توتوم ایه له یأندیگی هم گؤرۆلیأر. ایکی یوردونگ آمریکانینگ چأکلِندیرمه لری و باسیش حۇوپونینگ آستیندا بۇلماغی، آمریکان قاراییشینا اساسلانیان یاقین گۆن دۇغار سیاساتلارینی قابول اتمِزلیگی، اؤندۆریأن و سؤودا ادیأن یورت بۇلماغی، شۇل سبأپلی یاقین گۆن دۇغار یورتلاری بیلن بیله لیکده باشغا یورتلارا هم اؤنۆم ساتماق اۆچین دۆنیأده پاراحاتچیلیغا مأتأچلیک دویماغی، گۆیچله‌نیأن یورتلار بۇلماندیقلاری اۆچین آچ آچانلیق سیاساتینی آلیپ بارماقلاری، آمریکان دولارینی اولانیاندیقلاری سبأپلی یۆزه چیقان قینچیلیقلاری ینگیپ پچمه ک اۆچین میللی پول بیرلیگیندن پیدالانماق اوغرونداقی گؤزلِگلر... تۆرکیأنینگ جمهورباشلیغی حیتای داقی گلوبال تایمز قازتینه یازان ماقالاسیندا بیان ادیشی یالی تأزه بیر دۆنیأ اولغامی نینگ قورولماغی اۆچین ایکی یوردونگ حیذماتداشلیق اتمه گی اؤرأن مؤهۆم. بار بۇلان حیذماتداشلیق پتانسیللری اۆچین ایکی یورت آرالارینداقی دۆشۆنشمِزلیکلری آچ آچان آرا آلیپ ماصلاحاتلاشمالی.

اویغور مسئله سی یا دا حاص اولی استراتژی نینگ أهمیتی:

تۆرکیه دن حیتایا چاقیلیق بیلن یا دا اؤزباشداق گلنلرینگ تاس أهلیسی حیتای یینگ اویغورلار مسئله سینده اؤرأن اینجیقدیغینی، شۇل سبأپلی بو مسئلأنی آصلا قۇزغامالی دألدیگینی دویدوریپدیرلار. شۇل دویدوریشلار منینگ اۆچین دۆشنۆکسیزدی. شیله اینجیق مسئله بار بۇلسا اۇنی ماصلحاتلاشمازلیق، گؤرمه دیکسیریمه ک حاقیقاتا نأدرجه ده لاییق بۇلار؟ بو طبیغی دأل چمه لشمه نأچه واغت دۇوام ادر؟ شیله ده مسئله شیله اینجیق بۇلیان بۇلسا اۇنی آرا آلیپ ماصلاحاتلاشمان باشغا مسئله لر بیلن قیزیقلانیپ بۇلار می؟ اۇل اؤز اؤزۆمیزی آلداتماق بۇلماز می؟

قاراییشیم یالان بۇلدی. هر ۴ دوشوشیقدان اۆچۆنده شۇل مسئله گۆن ترتیبینه گلدی. کؤپلِنچ حیتایلیلار تاراپیندان، کأده بیز تاراپیندان اؤرأن گِنگ قالدیریجی، بو مسئله ده حیتای تاراپیندا تۆرکیه تاراپینداقیدان حاص اولی اۆنسلۆلیگینگ باردیغینی گؤردۆک. بیزینگ تاراپیمیزدان مسئلأنینگ نأحیللی گؤرۆنیأندیگینی بیلیأریس. ایش ساپاریمیز حیتای تاراپیندان بو مسئلأ نأحیللی قارایاندیغینی گؤرمه گیمیزه سبأپ بۇلدی. حیتای تاراپی اۇنی گۆن باتار یورتلاری نینگ اؤز دپگینلرینی قۇوشاتماق اۆچین ایزی گیدرلی حأصیه تده گۆن ترتیبینه گتیریأن مسئله سی حؤکمۆنده قابول ادیأر. اویغورلاری شۇل یورتلارینگ اؤزلرینه قارشی پیدالانیان سریشده سی حؤکمۆنده گؤریأرلر. اۇنونگ اؤز ایچرکی مسئله لریدیگینی، تۆرکیأنینگ ایچری ایشلره قۇشولمالی دألدیگینی بیان ادیأرلر. گۆن باتار یورتلاری نینگ اؤزلرینی بؤلمه‌ک اوغرونداقی تاغاللاسینا تۆرکیأنینگ قۇلداو برمه گینی ایسله مه یأرلر.

اویغور بؤلگه سی تۆرکیه- حیتای قاتناشیقلاری تایدان مؤهۆم. اویغورلار بارادا تۆرکیه بیلن گۆن باتار یورتلاری نینگ توتوملاری بیری بیریندن دۇلی تاپاووتلی. کأبیر گۆن باتار یورتلاری نینگ کریمه مسئله سینده روسیادا بۇلشی یالی، اویغورلاری حیتای یینگ اؤسۆش دِپگینینی بؤکده‌مه‌ک اۆچین سریشده حؤکمۆنده پیدالانماق ایسله یأر. شۇل یورتلار اۆچین اویغورلار  انسانی حالق دأل، ایسه م قارشیداشلارینا زیان برمه کدن باشغا ماغنا آنگلاتمایار. ایسه م تۆرکیأنینگ اویغورلارا بۇلان قیزیقلانماغی تاریحی و مدنی سبأپلردن، قارینداشلیق قاتناشیقلاریندان گلیپ چیقیار. تۆرکیأنینگ باشغا یورتلاردا دا سۇیداشلاری و قارینداشلاری یاشایار. تۆرکیأنینگ شۇلار بیلن قاتناشیغی ایسله گه باغلیلیق دأل، ایسه م تاریحی بۇرچلولیقدان گلیپ چیقیار. تۆرکیه بالکان یورتلاری، روسیا، یاقین گۆن دۇغار، ایران و بیله کی یورتلارداقی تۆرک حالقلارینی شۇل یورتلار بیلن قاتناشیقلارینی اؤسدۆرمه ک اۆچین پورصات بیلیأر. تۆرکیه اویغورلارا آصلا باشغا یورتلار یالی قاراماز. شۇل سبأپلی تۆرکیأنینگ شۇل یورتلار یالی باشغا گۆن ترتیبی، گیزلی ماقصاتلاری یۇق.

بیله لیکدأکی ایشجِنگ تۇپار:

اویغورلارینگ اؤزلرینه قارشی پیدالانیلما أحتیماللیغینا قارشی حیتای یینگ توتومینی بِرکیتجک یکه تأک یورت بلکم تۆرکیه دیر. حیتای یینگ حاص آچیق سیاسات آلیپ بارماغی، تۆرکیه بیلن حاص یاقین حیذماتداشلیق اتمه گی اؤزۆنه قارشی آلینیپ باریلیان سیاساتلارینگ تأثیرینی آزالتسا گرِه ک. شۇل چأکده ایکی یوردونگ آلیسدان بیری بیرینه شک شۆپهه بیلن قاراماغینگ یرینه یاقین قاتناشیق آچماغی مؤهۆم. شۇل چأکده اویغور اؤزباشداق بؤلگه سی نینگ باشدا دورماغیندا حیتای بیلن تۆرکیأنینگ آراسینداقی دۆشۆنشمِزلیکلری چؤزمه‌ک اۆچین بیله لیکدأکی ایش تۇپاری دؤره دیلمه لی.

بیله کی تاراپدان اویغور اؤزباشداق بؤلگه سینده باشدان گچیریلیأنلری گؤرمه دیکسیرأپ بۇلماز. شیله چمه لِشمه ک بیلن حاقیقی قاتناشیق آچیپ بۇلماز. یرلیکسیز چمه لِشمأنینگ نه حیتایا، نه تۆرکیأ نه ده اویغورلارا پیداسی بۇلار. ایلکی بیلن تۆرکیه- حیتای قاتناشیقلاری بۇیونچا استراتژیک قاراییش کِسگیتلِنمه‌لی. اویغورلار تۆرکیه- حیتای استراتژیک قاتناشیقلاری نینگ بیر بؤله گینی عمله گتیرمه لی. بو مسئله ده نتیجه یاقین ایشله‌شمه‌ک و استراتژیک قاراییش آرقالی آلینار.

جِملأپ آیدانیمیزدا حیتای یینگ ایقدیصادیه تی نینگ گۆیچلِنمه گی، تکنولوژیک اؤسۆشی، دۆنیأده گۆن سایین گۆیچله نیأن یاغدایی و تۆرکیه بیلن پتانسیل حیذماتداشلیق اوغورلاری، اۆسندن دۆشۆریلمه لی دأل. قابول اتمه سه لر هم حیتای سوپر گۆیچ بۇلماق اۆچین یۇقاری دپگینده اؤنگه باریار. حیتای سیاساتی، حالقارا قاتناشیقلاری، ایقدیصادیه تی، سوسیولوژیسی، مدانیتی، رایات و حاربی تکنولوژیسی هم ده بیله کی اوغورلاری بارادا دؤولت ادارالاریمیزینگ، بیلیم یورتلاریمیزینگ، عیلمی بارلاغ قورامالاریمیزینگ، حصوصی پوداغیمیزینگ حاص کؤپ ایشله مه و هۆنأرمنلری طایارلاما مجبورلی مألیم. یۇلونگ باشیندان باشیندادیغیمیزی یاتدان چیقارمان یوردومیزینگ وکیلچیلیک ادیأن ماقصادی نینگ گلوبال دؤورده گرِک بۇلان توتومی ایه له مه گی اۆچین حیتای بیلن قاتناشیقلار حاقیندا ماغلومات ادینمه ک و اؤز گؤزیِتیمیمیزه لاییقلیقدا استراتژیک حیذماتداشلیق اتمه ک مؤهۆم.

آنکارا ییلدیریم بیازیت بیلیم یوردونینگ سیاسی عیلیملار فاکولته‌تی نینگ باشلیغی پروفسور قدرت بلبل ینگ یازغیسینی اۇقادینگیز