Amerika Ysraýyla harby kömegini bes edermi?

Senator Patrik Leahi Amerikan goşunynyň goldaw bermeginde Ysraýylyň we Müsürüň eden wagşy wenaýatlarynyň derňelmegini isleýär.

Bu barasynda alternet internet saýtynda Sarah Lazar tarapyndan çap edilen makalada giňişleýin analiz berilýär.

ABŞ-nyň senatory Patrik Leahiniň Amerikanyň harby kömeklerinde sanawyň başynda durýan Ysraýylyň we Müsüriň “adam hukuklaryna edýän basyşlarynyň" derňelmegini talap etmeginden soň Ysraýylyň Premýer ministri Binýamin Netanýahunyň gahary geldi we öz partiýasyndan nägilelik hem bildirildi.

Günbatar Şeriýadaky Hebron şäherinde ýaraly palestinalylardan biriniň Ysraýyl esgerlerinden biri tarapyndan öldürilendigini görkezýän wideo ýazgylaryň ýüze çykmagyndan birnäçe gün soň Leahiniň derňew işiniň gozgalmagy baradaky islegi Amerikan goşunynyň Ysraýylyň sag garaýyşly hökümetine berýän goldawynyň günsaýyn agyrlaşýan syýasy dartgynlyga öwrülýändiginiň soňky görkezijilerinden biri.

Leahi we Kongresiň Demokrat partiýadan 10 agzasy 17-nji fewralda döwlet Sekrtary Kerrä hat ugratdylar. Mart aýynyň ahyrynda halk köp köpçüliginiň dykgatyna ýetirilen hatda şeýle diýilýär: “Howpsyzlyk güýçlerinin Ysraýylda we Müsürde adam hukuklaryna edýän agyr basyşlary baradaky habarnamalaryň sany biynjalyk ediji derjede artandygy görüldi-bular Amerikan harby kömegini alýan ýa-da almagy ähtimal taraplary gyzyklandyrýan wakalar." “Bu habarnamalaryň dogry bolup bolmandygy barada derňew işini geçirmegiňizi we alynan netijeler barada bize maglumat bermegiňizi soraýarys."

Senatorlaryň haty Amerikan hökümetiniň Leahi kanunyny bozýandygyny öňe sürýär. Şol kanunyň maksady “Döwlet sekretarynyň daşary ýurtlardan biriniň howpsyzlyk güýçleriniň adam hukuklaryny basgylaýandygy barada ynamdar çeşmelerden maglumat alan halatynda" şol ýurda berilýän Amerikan harby kömeginiň bes edilmeginden ybarat.

Hatda: “Halkara Günägeçişlik guramasy we beýleki adam hukuklary guramalary Ysraýylyň harby goşuny we polis gullukçylary tarapyndan öldürilen Fadi Allaoun, Saad Al Atash, Hadeel Hashlamoun we Utaz Ewisa ýaly raýatlaryň kazyýet işine çekilmezden öldürilendiklerini habar berýärler" diýilýär. Şol sanda Wasim Marouf we Ahmed Manasra meselelerinde gynamalaryň edilendigi barada habarnamalar bar.

“Mondeweissiň" awtorlaryndan Filip Weiss şeýle diýýär: “Hank Jonson, Andre Karson, Eddie Bernis Jonson, Eleanor Holmes Norton ýaly raýatlaryň esasy bölegi akýagyz bolmadyk ýa-da etniki azlyklaryň wekiller munuň bilen bagly. Çünki Tamara Koffman Wittesiň ýekşenbe agşamsy Kolumbiýada beýan edişi ýaly Demokrat partiýanyň tarapdarlary esasan Palestina meselesi bilen ýakyndan gyzyklanýan garaýagyş we latyp toparlara ýakyn durýandygy üçin Ysraýyla bolan goldaw Amerikada syýasylaşmaga başlady."

Leahiniň haty Ysraýylyň düzgün bozmalaryny Müsürdäki zalymlyklar bilen 2013-nji ýyldaky Radia meýdanynda edilen gyrgynçylyklar bilen deňeşdirýändigi üçin ünsleri çekýär. Çünki Ysraýylyň ýygy-ýygydan eldegirilmesiz pozisiýa eýe bolýan Amerikan syýasy yklymynda seýrek gabat gelinýän göçüm. ABŞ her ýyl Ysrýyla 3,1 milliard dollar harby kömek berýär. Müsüre berilýän kömegiň mukdary bolsa 1,5 milliard dollara golaý. Kemp Dewid şertnamasyna laýyklykda şol ýurda berilýän kömegiň ýurduň wagşylarça basyş edýän harby huntasyny maliýeleşdirýär. Şol iki ýurt 2014-nji ýylda dünýä derejesinde berilen Amerikan harby kömeklerinin 75 göteriminden gowragyny aldylar.

Bilelikdäki ýazgaryjy hat Senatyň Daşary gatnaşyklar komitetiniň Demokratik partiýadan baýry agzasy we Ysraýyla ýakyn durýan lobbilerden maliýe serişdesini ýygnan Ben Kardin tarapyndan berk tankyt edildi. “Forward" atly ýaýlym organynda ýekşenbe güni çap edilen makalada Kardin: “Bu taýda deňeşdirme edip bolmaz. Ysraýylda hukugyň üstünligi düzgüni bar. Şeýle etmişleri edenleri jogapkärçilige çekýän ulgam bar. Bu meselede deňlik diýilýän zat bolup bilmez" diýdi.

Geçen hepdäniň çarşenbe güni Netanýahu berk reaksiýa bildirip: “Ysraýylyň goranyş güýçleriniň we Ysraýylyň polisiniň adam öldürmeler bilen baglanşygy ýok. ysraýylyň esgerleri we polis gullukçylary özlerini hem-de bigünä raýatlary özlerini öldürmäge gelen ganhor terrorçylardan ýokary ahlaklylyk bilen goraýar" diýdi.

“972" žurnalynyň işgärlerinden Dahlia Şeindlin Netanýahunyň aýdanlaryny “ýalanlar topary" hökmünde häsýetlendirdi. Halkara Günägeçişlik guramasynyň 2014-nji ýylyň fewral aýynda çap eden habarnamasy Ysraýylyň çagalar bilen birlikde palestinalylary netijesine seretmezden biperwaýlyk bilen öldürendigi we ýaralandygy netijesine bardy. Şol delilleriň ýüze çykmagyndan gysga wagt soň Ysraýyl 51 gün dowam eden Gaza hüjümlerini başladypdy. Şol hüjümde esasy bölegi asuda ilatdan azyndan 578 sanysy çaga jemi 2415 palestinaly öldürildi.

Palestinanyň Halkara Çagalary Goraýyş Guramasynyň habar bermegine görä 2015-nji ýylda azyndan 28 çaga Ysraýylyň howpsyzlyk güýçleri tarapyndan agyr ýaralandy.

Leahi Netanýahunyň beýanatyna jogap berip: “20 ýyldan bäri bar bolan Leahi kanuny deň derejeli ýagdaýda dünýä derejesinde haýsydyr bir ýurda geçirimlilik edilmezden durmuşa geçirilip gelinýär. Amerikan harby kömegi boýunça-da umumy howpsyzlyk güýçlerine däl, degişli harby personala hem-de bölümlere seredilýär" diýdi.

Leahi: “Bu dine bir Amerikanyň salgyt töleýjilerine haksyzlyk bolmazlygy üçindir we ýurdumyzyň goragçysy bolan hukugyň üstünligi ýörelgesiniň talabydyr" diýip sözleriniň üstüni ýetirdi.

Global diskussiýany hasam dartgynlaşdyran Netanýahu anna güni Jon Kerrä telefon edip, Amerikanyň döwlet sekretarynyň Ysraýylyň bikanun işlerden jogapkär bolmandygyny beýan etmegini isleýär.

Düşnüşmezlik dowam edýär, Netanýahu bolsa Amerika ýyllyk 4,5 milliard dollarlyk harby kömek talabyny ýetirdi.

Emma Amerikan Dostlary Guramasy gullugynyň hökümet bilen gatnaşyklardan jogapkär ýolbaşçysy Rid Žarrar “Alternete" beren behanatynda “Ysraýylyň hökümeti syýasatynda we işlerinde şeýle öte geçýär welin, edýänleri Amerikanyň açyk goldaw syýasatyny dowam etdirmegini bökdeýär" diýdi.

Milli Aklawçylar Bileleşiginin halkara toparynyň ýolbaşçysy Suzan Adeliniň pikiriçe bolsa: “Ysraýylyň 2014-nji ýylda Gaza guran hüjümi we 2013-nji ýylda Müsürde edilen Rabia gyrgynçylygy öwrülşik nokatlaryny emele getirýär. Esasy media organlary, hökümet işgärleri we adaty Amerikan raýatlary indi besdir diýdiler."