فارس میللیتچیلیگی و مشروعیت بحرانی
فارس میللیتچیلیگی آخینی داها ایلک گوندن اعتباراً آغیر بیر عرب و تورک قارشیدی ایفاده اوزریندن وار اولماغا چابالامیش و بو شکیلده مشروعیتینی ساغلامایا چالیشمیشدیر
سون دؤورده تورکیهدن اوست سویه یئتکیلیلرین ایرانی تنقید ائدن آچیقلامالاریندا گئدهرک آرتان بیر شکیلده ایران یا دا فارس میللیتچیلیگی آنلاییشینی ایستیفاده ائتمهلری گؤزلمچیلرین دقتینی چئکیر. ایراندا گئتدیکجه داها گؤرونر حالا گلن و اؤلکهنین قدیم مدنیت میراثی ایچیندکی عرب و تورک قاتقیلارینی دیشلایان، حتی بیر نیفرت قونوسو حالینا گتیرن بو اگیلیم(میل)، بیر اولوس کیملیگینین اینشاسی و تحکیمینین اؤتهسینده تهرانین خاریجی سیاست یؤنهلیملرینین اوفوقونو تعیین ائدن باشلیجا بیر عنصور حالینا دا گلمیش وضعیتده.
هر نه قدر گئچمیشینی ابو مسلم خراسانینین امویلر قارشیدی قیامینا یا دا عباسیلر دؤوروندکی، چوخو عینی زاماندا اسلام قارشیدی اولان شعوبیه حرکتلرینه قدر گئرییه گؤتورمک مومکونسه ده معاصر معنادا ایران میللتچیلیگی دیگر اسلام اؤلکهلرینه بنزر اولاراق 19.جو عصرده باتیلی متفکیرلرین و آردیندان مستشرقلرین چالیشمالارینین تاثیری ایله اورتایا چیخماغا باشلادی. اؤزللیکله شیراز اطرافیندا اولان آنتیک پرس مدنیتینه عاید اثرلرین یئنیدن کشف ائدیلمهسی و پاسارگادداکی قدیم یازیدلارین/کیتابهلرین چؤزولمهسی ایرانلی نخبهلر آراسیندا مدرن میللیتچی دوشونجهلرین یاییلماسیندا اؤنملی رول اوینادی.
بو وضعیت باتیلیلارین یازدیغی اسلام اؤنجهسی ایران تاریخینه دایر کیتابلارین فارسجایا چئوریلمهسیله باشلامیش داها سونرا ایرانلی یازارلار اسلام اؤنجهسی دؤورو اوجالتدیقلاری تاریخ کیتابلارینی باتیلیلارین بوراخدیغی یئردن اله آلمیشدیرلار. احمد کسروی، میرزا ملکم خان، میرزه آغا خان کرمانی و فتحعلی آخوندزاده کیمی آدلارین تاثیری ایله قیسا مدتده ایرانلیلاری تأثیری آلتینا آلان ارکن دؤور میللیتچیلیک بو دؤورده اورتایا چیخان سوسیالیزم و اسلامچیلیق کیمی نو ظهور ایدئولوژیلرله رقابتینی قیسا وعدهده ایتیرمیش گؤرونسه ده اصلینده کوللکتیو شعوردا رقیبلرینه نیسبتا داها چوخ کؤکلشمهیی باجارمیشدیر.
گلهنکسل مدنیته دوشمن آیدینلار توپلولوغو
قاجارلار دؤورونده یاییلماغا باشلایان و ایچریده اورتاق بیر میللی کیملیک میدانا گتیرمه و دیشاریدا گون گئچدیکجه آرتان بیر شکیلده باسقسیینی حس ائتدیرن روس و اینگیلیس مداخیلهلرینه قارشی قویما محورینده فورمالاشماغا باشلایان میللیتچیلیک آخینی ماراقلی بیر شکیلده زامانلا ایچرییه و یاخین اؤتهکییه متمرکز اولموشدور. اؤلکهنین ایچینده اولدوغو وضعیتدن گلهنکسل مدنیتی مسئول توتان آیدینلارین دینله ایلیشکیسی عینی دؤوردکی بعضی عثمانلی آیدینلارینین توتومونو خاطیرلاتسا دا دین فاکتورونون یانیندا دیگر بیر اؤنملی پروبلئم قایناغی اؤلکهده یایغین عرب و تورک مدنیتی اولاراق معیینلشدیریلمیش و بو اوچلویه قارشی گئنیش بیر مخالیف آیدینلار توپلولوغو حرکتی باشلادیلمیشدیر. اسلام قارشیدلیغی، سونرالار روسیا آذربایجانینا یئرلشن آخوندزاده طرفیندن تمثیل ائدیلرکن، کلاسیک مدنیته قارشی نیفرت، کسروینین لیدئرلیک ائتدیگی حافیظ و سعدی کیمی کلاسیکلرین یاندیریلماسی مراسیملری تشکیل ائدیلمهسینه قدر واردیریلمیشدیر.
بو آیدینلار مختلیف نظریهلرله و اللریندکی محدود باسین یایین ایمکانلاری اصلینده عینیله 'توران' کیمی، بیر میللت دؤولت آدیندان چوخ افسانه بیر آنلاییشا تقابول ائدن ایران ایله ایرانلی کیملیگینی قورغولامایا چالیشمیشلار. آنجاق یئنه ده بو دؤورده سؤز قونوسو دایرهلرین گوندمه گتیردیگی ایرانلیلیق آنلاییشی او قدر بولانیقدیر کی مثلا رادیکال میللیتچی آیدینلارین اؤنده گلنلریندن طالیبوو تبریزی 'سفینه طالیبی' آدلی کیتابیندا ایرانی بئله تانیملاماق مجبوریتینده حس ائدیردی: "آنلامالیییق کی قورومامیز و ترقیسی اوچون هر جور فداکارلیقدان چئکینمهمهمیز لازیم اولان وطنین آدی ایراندیر و شیراز، اصفهان، کرمان، کاشان، تهران، خراسان، قزوین، رشت، تبریز، خوی و دیگرلری اونا باغلی شهرلردیر".
بورادا سؤز قونوسو قروپلارین اساس گؤروشلرینی اؤزتلهمک فایدالی اولابیلر. یاخین دؤورده ناصر پورپیرار کیمی آراشدیرماچیلارین آغیر شکیلده تنقیدلرینه معروض قالسا دا میللیتچی تاریخچیلرین اؤنده گلن آدلاریندان عبدالحسیین زرینکوبون ایکی عصرلیک سسسیزلیک آدلی کیتابیندا تصویر ائتمهیه چالیشدیغی و استاندارد رسمی تاریخ گؤروشو اولاراق دگرلندیریلهبیلهجک تزه گؤره ایران-فارس امپراتورلوغو اسلام اؤنجهسی دؤورده بؤیوک و گؤرکملی بیر مدنیته صاهبکن اؤزوندن چوخ داها آشاغی بدوی بیر قومون (عربلرین) سالدیریسینا اوغرامیش، بوتون سارایلاری، کیتابخانالار و شهرلری بو یاری وحشی قوم طرفیندن یاخیلیب ییخیلمیشدیر. او دؤوردن اعتباراً ایکی عصر بویونجا ایران و فارس دیلی صحنهدن سیلینمیش و یئنیدن اؤزونه گلهبیلمهسی اوچون عباسیلرین ایش باشینا گلمهسی و ایرانلی شخصیتلرین یئنیدن صحنهیه چیخماسی گرکمیشدیر. یئنه ده ایران هئچ بیر زامان اسکی پارلاق گونلرینه چاتابیلمهمیشدیر و بوندا ان بؤیوک فاکتور اؤلکهنی تأثیری آلتینا آلان عرب و سونراسیندا تورک مدنیتیدیر.
میللیتچیلیک رسمی ایدئولوژی حالینا گلدی
مسئله ایله ایلگیلی ماراقلی بیر نقطه ده احمد کسرویدن سید حسن تقی زادهیه، تهراندا تورکجهنین قاداغان ائدیلمهسینی تکلیف ائدن محمود افشاردان سون دؤورون گؤزده تئوریسینی جواد طباطباییه قدر اؤنملی فارس میللیتچیسی شخصیتلرین بیر چوخونون تورک اولماسیدیر. کسروینین بیزه چوخ یاد گلمهین آنجاق ماراقلی بیر شکیلده کیمی ایرانلی کسیملر آراسیندا قبول گؤرن نظریهسینه گؤره آذری(آذربایجان) تورکلری اصلینده ائتنیک منشألری اعتباریله فارس اولوب سونرادان اؤزللیکله سلجوقلو و موغول حاکمیتی دؤورونده تورکلشمیشلردیر. آنجاق بو نظریه ندن کرمان و یا اصفهان کیمی مین ایل بویونجا تورک حاکمیتینین آلتیندا قالان بؤلگهلرین تورکلشمهدیگینی یا دا موغول حاکمیتی آلتیندا ندن موغوللاشمادیقلارینی آچیقلاماقدا بئترسیز قالماقدادیر.
هر نه قدر قاجار دؤورو آیدینلاری مدرن، سکولار و میللیتچی ایرانلی کیملیگینی میدانا گتیرهبیلمک اوچون حرارتلی دارتیشمالارا گیرمیش اولسالار دا کلاسیک اسلام امپراتورلوغو اؤزللیکلرینی داشییان و ائتنیک فارسلارین آزینلیغی اولوشدوردوغو اؤلکهده دیگر بؤلگه اؤلکهلرینده ده گؤرولن مدرن بیر اولوسال کیملیک یاراتما سیاستلرینین گئنیش اؤلچوده تطبیق اولونابیلمهسی اوچون مقتدیر بیر مرکزی حکومتین وارلیغی لازیم ایدی. بو نقطهده اؤزونه سویآدی اولاراق اسلام اؤنجهسی خاندانلاردان پهلوی آدینی سئچن رضا خان دوشونجهلری و پولیتیکالارییلا اصلینده اؤزوندن اؤنجه یاشامیش اولان و یوخاریدا بعضیلرینین آدی ذکر ائدیلن میللیتچی آیدینلارین خیاللارینی گرچکلشدیرهجک بیر شخص اولاراق تظاهر ائتمیشدی. نئجه کی رضا شاه 1925.جی ایلده شاهلیغینی اعلان ائدر ائتمز اؤلکهنی معاصرلشدیرمک و مرکزی رهبرلیگی گوجلندیرمهیه باشلادی، فارس میللیتچیلیگینی رسمی ایدئولوژی حالینا گتیردی.
1934.جو ایلده اؤلکهنین آدینین رسمی اولاراق ایرانا چئوریلمهسیله بیرلیکده میللیتچی فیکیرلر یاخشیجا یاییلماغا باشلادی و تاریخچی یرواند آبراهامیانین تثبیت ائتدیگی کیمی دؤورون آوروپاسیندا یایغین اولان "باتی عرقچیلیغی معاصر ایران میللیتچیلیگینین بیچیملنمهسینده رول اوینامیشدیر". رضا شاه دؤنمینده فارسجاداکی تورکجه و عربجه سؤزلری چیخارماق اوچون سفربرلیک باشلادیلمیش، اؤلکهدکی بیر چوخ یاشاییش بیریمینین آدی دییشدیریلمیش، مثلا عربیستان ایالتینین آدی رسما خوزستان اولموشدو. یئنه عینی دؤورده کلاسیک دؤور فارس میللیتچیلیگینین سمبول آدلاریندان فیردوسی اوچون توس شهرینده بؤیوک بیر آنید مزار اینشا ائدیلمیش و مختلیف فعالیتلره ائو صاحبلیگی ائتمهیه باشلامیشدیر.
عرب و تورک قارشیدی سؤیلهم
بو نقطهده بیر قونونو آچیقلیغا قوووشدورماقدا فایدا وار: ایران جغرافیاسینداکی سیاسی یؤنهتیمین ایرانلیلاشدیرما/فارسلاشدیرما توتومو یالنیز یئرلهشیک و اسکی بیر مدنیت اولاراق فارس مدنیتینین دیگر قونشو مدنیتلرله اولان ایلیشکیسی باغلامیندا دگرلندیریلدیگینده بوندا تعجب ائدیلهجک بیر شئی اولمادیغی ادعا ائدیلهبیلر. بو وضعیتده یئنه آبراهامیانین شاهدلیگی ایله تورک بیر سویدان گلمهسینه باخمایاراق فارس میللیتچیلیگینی رسمی ایدئولوژی حالینا گتیرن رضا شاهین تاریخده بنزرلرینه چوخ راستلانان بیر داورانیش بیچیمی ایچینه گیردیگی دئییلهبیلر. نئجه کی اؤزلرینی اسلام اؤنجهسی ایران خاندانلاری ایله ایلیشکیلندیرمهیه چالیشان سلجوقلولار باشدا اولماق اوزره بعضی تورک خاندانلاردا دا راست گلیندیگی اوزره بو توتوم اؤزونو یئرلهشیک مدنیته منسوب ائتمک و توپلومون مختلیف طبقهلرینین آراسیندا مشروعیت قازانماقلا ایلگیلیدیر.
آنجاق معاصر میللیتچی یاناشیمین گلهنکسل مشروعیت آختاریشیندان ان اؤنملی فرقی دیگر کیملیکلره دایر توتوموندا گؤرولمکدهدیر. مثلا کلاسیک اسلامی دؤورلرده خواجه نصرالدین طوسی کیمی ائتنیک کیملیگی آچیق اولان بیر کیمسه؛ عربلرین، تورکلرین و عجملرین مثبت و منفی یؤنلرینی طرفسیز بیر شکیلده دیله گتیرهبیلیر و بونو ائدرکن خاریجی قارشیدلیغی دئیه بیلهجییمیز ایفادهلره یئر وئرمیردی. آنجاق مدرن میللیتچی یاناشیمین ان تمل اؤزللیگی "اؤتهکی" ایله قوردوغو ایلیشکیدیر و فارس میللیتچیلیگی اولاراق آدلاندیریلابیلهجک بو آخین داها ایلک گوندن اعتباراً سیخ بیر عرب و تورک قارشیدی سؤیلهم اوزریندن وار اولماغا چالیشمیش و بو شکیلده مشروعتینی تامین ائتمهیه چالیشمیشدیر.
بو گون بئله 'تورک' و 'عرب' قاوراملاری ایستیفاده ائدیلرکن مختلیف تحقیر ائدیجی صفتلر علاوه اولونماسی ایراندا یایغین بیر آلیشقانلیقدیر. ایشین ماراقلی یانی فرقلی اولانا دایر بو شدتلی اؤن یارغی یالنیز تورک و عربلرله محدود قالمامیش، تهرانلی معاصر میللیتچی الیتلر تعیین ائتدیکلری کسکین چیزگیلرله کیفایت قدر 'فارس' گؤرمهدیکلری اصفهان، شیراز، مشهد و گیلانلی کسیملری داهی کسکین تنقیدلرینین هدفینه یئرلشدیرمیش و "جوک"لار یولو ایله اؤتهکیلشدیرمکدن چئکینممیشلردیر. نئجه کی اوستاد شهریار 'ای تهرانلیلار' باشلیقلی اوزون شعری ایله فرقلی بؤلگهلرین خالقلارینا قارشی بو تحقیرلره جاواب وئرمهیه چالیشمیشدیر.
تک تیپلشدیریجی آسیمیلاسیون سیاستی
ائتنیک قروپلار اوزریندکی آغیر باسقی 2.جی دونیا ساواشیندن سونرا آذربایجان و کوردوستان اؤزارک بؤلگهلرینین قورولماسینین وئردیگی قورخویلا داها دا آرتمیش و تک تیپلشدیریجی سیاستلر سرعت قازانمیشدیر. آی آدلاری عرب اولدوغو گرکجهسی ایله اسلام اؤنجهسی آدلارلا دییشدیریلمیش، هجری تقویم ترک ائدیلمیشدیر. بو نقطهده دیگر اؤلکهلرین تجروبهلریله ایران آراسیندا بنزرلیکلر قورماق مومکونسه ده دیگر کیملیکلری دیشلایان بو پاویقولامالارداکی آنا فرق، ایران اؤرنگینده، چوخ داها اینجه و مدنی یوللار قوللانیلاراق آسیمیلاسیون سیاستارینین حیاتا گئچیریلمیش اولماسیدیر. مثلا اوندان چوخ دیل و لهجهنین یاییغین اولاراق دانیشیلدیغی اؤلکهده تهران آغزی یاری قوتساللیق قازانمیش و بو آغزی کیفایت قدر یاخشی دانیشاممایانلار مختلف سوسیال و پسیکولوژیک باسقیلارلا قارشیلاشمیشلاردیر.
جیزگی فیلملرده پیس کاراکترلرین آزینلیق لهجهلریله دانیشمالاری اوشاقلارین داها کیچیک یاشلاردان اعتباراً نئجه بیر اؤن یارغی ایله قارشی قارشییا قالدیقلارینی اورتایا قویماقدادیر. اوخول اؤنجهسی دؤوردن باشلایان بو آسیمیلاسیون سیاستلری عائلهلرین اوشاقلارییلا اؤز دیل و یا لهجهلرینده دانیشماماسینا، بئلهجه بیر مدت سونرا گنج نسیللرین آنا کیملیک و دیللری ایله اولان ارتباطلارینین کسیلمهسینه سبب اولماقدادیر. گنجلرین "آنام و آتام تورک اما من فارسام" دئدیکلرینده نه قصد ائتدیکلرینی آنلاماق اوچون بو آسیمیلاسیون سیاستلرینی بیلمک گرک. عربلر و تورکلر حاقینداکی منفی صفتلر و آشاغیلاییجی "جوک"لار مختلیف کسیملر آراسیندا هله چوخ یایغینسا دا رسمی اولاراق گوندمه گتیریلمهمهیه چالیشیلیر. آنجاق اؤتن ایللرده ایران قازئتهسینده یاییملانان و تورکلری بؤجگه بنزهدن کاریکاتور بحرانیندا اورتایا چیخدیغی کیمی کوللکتیو شعورون و گونلوک دانیشمالاردا داواملی گوندمه گلن قونولارین زامان زامان دؤولت آلانینا عکس اولونماسینی انگللمک مومکون دئییل.
فارس کیملیگی تحکیم و مشروعیت بحرانی
بو گوندن باخیلدیغیندا رضا شاه و اوغلو محمد رضا پهلوی دؤورونده داوام ائتدیریلن ائییتیم و مدنیت فعالیتلرینین بؤیوک اؤلچوده ایلک دؤور میللتچیلرینین خیالینی قوردوقلاری میللی کیملیگین بیچیملنمهسینده تأثیرلی اولدوغو سؤیلهنهبیلر. نئجه کی سیاسی اختیلافلار نه اولورسا اولسون یارادیلان مدرن فارس کیملیگی اوزرینده بیر دارتیشما اولدوغونو گؤرموروک. مثلا ائتنیک باخیمدان 'فارس' اولمایان شاه-مصدق یا دا خامنهای-موسوی کیمی سیاسی فیگورلارین چاتیشمالارینین تامامیله سیاسی و یا ایدئولوژیک اولدوغو گؤرولور. بنزر شکیلده اؤلکهده سولچو، اسلامچی یا دا میللیتچی کسیملر آراسیندا فارس مدنیتینین اوستونلوگو و خاریجی قارشیدلیغی اوزرینده اختیلاف یوخدور یا دا ایدئولوژیک اولاراق ضد قطبلارا منسوب اولمالارینا باخمایاراق شاهلیق رژیمی و یا اسلام جمهوریتینین ائییتیم ماساسیندان گئچن کسیملرین مثلا عرب قارشیدلیقلارینین تامامیله اوست اوسته دوشدوگو ایرهلی سورولهبیلر.
سون اولاراق فارسلیغی اوجالدان میللیتچی اگیلیملرین یاییلماسیندا گئتدیکجه درینلشن بیر مشروعیت بحرانی یاشایان یؤنهتیمین اؤزللیکله شهرلی ائییتیملی کسیمه قارشی سیاستی ده ائتکیلی اولموشدور. اسلامچی و مذهبچی سؤیلهمین ائتکیلهمکدن اوزاق اولدوغو سکولار کسیملرله یؤنهتیم آراسینداکی مسافه دوخسانلی ایللردن اعتباراً داواملی اولاراق آرتمیشدیر. بو دؤورده، اساساً گنجلر آراسیندا اسلام اؤنجهسینه عاید فیگورلار و سمبوللارین ایستیفادهسینده جدی بیر آرتیمش گؤرولموشدور. یئنه اؤتن ایل بؤیوک بیر قاتیلیملا گرچکلشدیریلن پرس امپراتورو کوروشو آنما گونو کیمی سمبولیک گؤستریلر عرقچی شعارلارین آتیلدیغی آچیق هاوا میتینگلرینه چئوریلمیشدیر. یؤنهتیم بو دالغانی قوللانمایا چالیشاراق بعضی آددیملار آتمیش مثلا شاه دؤورونده قورولان و انقیلابدان سونرا آدینی دییشدیرهرک اسلام جمهوریتی خبر آژانسینا چئویردیگی پارس خبر آژانسینی آنیمساتیر شکلینده یئنی قوردوغو خبر آژانسینا 'فارس' آدینی اویغون گؤرموش، یا دا آلتدان آلتا بؤیوک ایران خریطهلرینین یاییلماسینا گؤز یومموشدور.
عرب شیعهلر ده راحاتسیز
سون دؤورده یازیلی یا دا گؤرسل باسیندا رژیمین قوروجوسو خمینینین ایرانچیلیغی و میللیتچیلیگی یرهن(ذم ائدن)، بونا مقابل اسلامچیلیغی و امتچیلیگی اؤن پلانا چیخاران سؤزلرینه راست گلمک اولدوقجا گوجلشمیشدیر. ترسینه صفویچیلیک دارتیشمالاری بؤیوک بیر یایغینلیق قازانمیش و یئنی صفویچیلیگین نظریهچیسی اولاراق گؤرولهبیلهجک جواد طباطبای و بنزری آدلارین دؤولت کنترلونداکی مطبوعاتدا گؤرونورلوکلری و فعالیتلری جدی شکیلده آرتمیشدیر. احمدینژاد کیمی انقیلابین ایلک ایللریندکی ایدهآللارا دؤنمکدن بحث ائدن محافظهکارلار بئله سیاسی کامپانیالارینی دینی مکانلاری دئییل پرسپولیسه گئدهرک باشلاتماقدا و بو شکیلده مشروعیت قازانماغا چالیشماقدادیر.
عراق و سوریهدهکی حربی عملیاتلاری یؤنهتن قاسم سلیمانینین آنتیک ایرانلی ساواشچی فیگورلارا بنزدیلمهسی یا دا دؤرد عرب باشکندینین فتح ائدیلدیگی ایفادهلری فارس میللیتچیلیگینین خاریجی سیاستده ده نه جور قوللانیشلی بیر آراج حالینا چئوریلدیگینین گؤسترگهسیدیر. سون دؤورده بو سؤیلهملرین تهرانین متفقی اولان کیمی عرب شیعهلری بئله راحاتسیز ائدیجی حالا گلدیگی و اؤزللیکله عراقداکی لیدئرلرین عربلیکلرینی داها سیخ وورغولاماغا باشلادیقلاری گؤرولمکدهدیر. ایران ایچینده باسقینلیغی و تعیین ائدیجیلیگی آرتماغا باشلایان پرس میللیتچیلیگینین بؤلگه گوندمینی مشغول ائتمهیه داوام ائدجیی اؤنگؤرولهبیلر.
دکتر حاقی اویغور. ایران آراشدیرمالاری مرکزی (ایرام) باشقان یاردیمچیسی
آنادولو آژانسی
ایلگیلیلی خبرلر
قازاخیستان-دا داشقینلاردان سونرا 54،7 مین نفر ائولرینه قاییدیب
بو بارهده فوق العاده حاللار ناظیرلیگینین مطبوعات خیدمتی معلومات یاییب.