مؤولان: یونسکو گونئی آذربایجانین بو یئرینی "وحشی گؤزل طبیعت" آدلاندیریب
قاراداغین ان بؤیوک ماهاللاریندان بیری‌دیر مؤولان. آذربایجانین قدیم عادت-عنعنه‌لرینی و طبیعتینی ال دییلممیش ساخلایان، بیزی ننه-بابا‌لاریمیزین یاشاییش طرزیله تانیش ائدن دیاردیر مؤولان
گونئی آذربایجانین بو یئرینه "وحشی گؤزل طبیعت" دئدی‌لر
آراز چایی‌نین بو تایین‌داکی آذربایجاندا قاراداغین ان بؤیوک ماهاللاریندان بیری‌دیر مؤولان.
آذربایجانین بو یئرینه "وحشی گؤزل طبیعت" دئدی‌لر
یونسکو بو یئری "وحشی گؤزل طبیعت" آدلاندیریب. بو یئر آذربایجاندا‌دیر. آرازین بو تایین‌داکی آذربایجاندا. قاراداغین ان بؤیوک ماهاللاریندان بیری‌دیر مؤولان. آذربایجانین قدیم عادت-عنعنه‌لرینی و طبیعتینی ال دییلممیش ساخلایان، بیزی ننه-بابا‌لاریمیزین یاشاییش طرزیله تانیش ائدن دیاردیر مؤولان.
قاطیرلا گئدیلن یول‌لاردان توتموش ایرانین چادرا‌سیز، دینگه‌لی خانیملارینادک، شعیر مجلیسلرینه‌دک، "تورک اوغلویام، تورک دیلینه باغلییام" دئین گنجلرینه‌دک، 2-3 کنده 1 مکتبین اولماسینادک، چای‌لارینا، مشهور "اوچ قارداش" داغی و روایتینه‌دک گؤردوگوموز هر شئیی پایلاشماق ایستییریک سیزینله. (یازی‌نین یازیلماسیندا انور چینگیز اوغلونون کیتابین‌دان دا ایستیفاده اولونوب)
آراسی آراز اولان بیر مملکتین بو یوردون‌دان او یوردونا آدلادیق. قولاق خوش سسی سئور، گؤز منظره‌نی.
مؤولان گونئی آذربایجانین (ایران) قاراداغ الی‌نین 18 ماهالین‌دان بیری و بؤیوگودور، بالا کندلردن عبارت‌دیر. باش‌دان باشا داغ‌لیق بیر یورددور. بورادا چیگین-چیگینه وئریب سیرا‌لانان داغ‌لارا باخاندا آدامین باشین‌دان یای‌لیغی، یا پاپاغی دوشور.
ماشین ایله گزه‌بیلدیگیمیز بو داغ‌لار گدیک و گزدک‌لرله قول-بویون‌دور. گدیک 2 داغ ذیروه‌سی و یا یوکسک‌لیک آراسین‌داکی آلچاق ساحه و چتین کئچیلن داغ جیگرلری‌دیر کی، قیش آیلاری‌نین بوران و چووغونوندا کئچیلمز اولور. گزدک ایسه داغ‌لارین سو آییریجی و یاماج حیسه‌لرینده یارانمیش هامار و قیسمن گئنیش ساحه‌لر کی، بون‌لار وئریملی یای اوتلاق‌لاری‌دیر.
مالدارلیقلا مشغول اولان یئرلی اها‌لی یایلاق-قیشلاق گوزرانی کئچیریر. بو سبب‌دن مؤولان ائللرینده هر ایل مؤوسومی آلاچیق‌لار قورولور. اینسان‌لارین دولانیشیغی مالدارلیق محصول‌لاری (یاغ-یاوان‌لیق، سود-پنیر) و یون محصول‌لاری (خالچا، پالاز، کیلیم، جئجیم، خورجون، کئچه) حاضیرلاییب ساتماق‌دان چیخیر. قاراداغین کندلرینده توخوجولوق دزگاهی اولمایان ائوه چتین راست گله‌سن.
اها‌لی‌نین بیر حیسه‌سی قیسمن اکینچی‌لیکله - تاخیلچی‌لیقلا مشغول اولور، عینی زاماندا، باغ-بوستان محصول‌لاری بئجریرلر. مؤولاندا اساساً جیر آرمود و توت آغاج‌لاری اوستونلوک تشکیل ائدیر،قوزی آذربایجاندا کارتوف آدلاندیردیق‌لاری یئر آلماسی بو یئرلرده بیتمیر.
تا قدیم‌دن بو گوندک بو یئرین یئرلی-یاتاق‌لی اساس ساکین‌لری آذربایجان تورک‌لری‌دیر. قاراداغ‌لی‌لار هم ائلات، هم شاهسئون آدلانان اتنیک طایفه بیرلیک‌لری‌نین خلف‌لری‌دیر. ائلات‌لار اوتوراق اکینچی اها‌لی‌دن فرق‌لی اولا‌راق کؤچری و یاریمکؤچری مالدارلارا دئییلیر. بو ایفاده یالنیز یاخین و اورتا شرقین تورکدیل‌لی خالق‌لارینا مخصوص‌دور. ایراندا فارسدیل‌لی اها‌لی آراسیندا ائلات کلمه‌سی ائلخانی‌لار دؤورون‌دن ایشلنیلمه‌یه باشلاییب. ائلات‌لار باشقانی ائلخان آدلانیب.
بو اورمان‌لیق‌لار دیاری‌نین اها‌لی‌سی تاریخن قوچاق و قورخماز آدامالارین اولوب. قاراداغ خان‌لاری چوخ واخت کؤنول‌لو عسگرلر اولان چئریک‌لری و جسارت‌لی آتلی‌لاری بو یورددان توپلایاردی‌لار. اونلار اؤزگور و آزاد یاشاماغی سئویرلر.
هانسی گون گؤرموش، عؤمور سورموشله کلمه کسیب صحبت ائتدیکسه، الیمیز آغزیمیزدا قالدی. ائله چاغ‌لاردان دانیشدی‌لار کی، ایللری اوج-اوجا دوگونله‌ییب، حساب-کیتاب ائله‌ییب باخدیق کی، یوخ، بو عؤمورلری اوزون، ایمان‌لاری کامیل اولموش‌لارین یاشی همین زامان‌لارا چاتمیر. قناعت بودور کی، بو سؤز-صحبت‌لر آتا‌دان نوه‌یه آختاریلا -آختاریلا گلیب بو گونوموزه چاتیب.
قاراداغ ائلی تاریخه اؤز ایمضاسینی قیزیل حرف‌لرله یازمیش مشهور قیزیلباش‌لار طایفه بیرلیگی‌نین بیر قولودور.
صفوی سولاله‌سی‌نین دایاقلاریندان بیری ده قاراداغ صوفی‌لری اولوب. شیخ حیدر اونلارین بؤیوک سئوگی و حؤرمت گؤستردیک‌لری شخص ایدی.
قاراداغ‌لی صوفی‌لرین باشقانلاریندان اولان مؤولان‌لی شیخ جمال الدین انصاری اوزون ایللر قاراداغ ویلایتی‌نین حاکمی اولموش، 1583-جو ایلدن ایسه 1-جی شاه عاباسین فرمانییلا شیروانین "بئیلربئیی" تعیین ائدیلمیشدی.
انصاری خلیفه‌نین یاخین قوهومو، فرروخزاد بئی شاه طهماسیب‌ین ائشیک آغاباشی و شاهزاده سلطان محمود میرزه‌نین له‌له‌سی ایدی. انصاری‌نین اؤلومون‌دن سونرا قاراداغین حاکمی اوغلو سؤهراب اولوب.
شیخ جمال الدین انصار آدینی داشییان شیخ جمال الدین توربه‌سی‌نین قارشیسینداییق. تانینمیش عاریف‌لردن بیری اولموش شیخ جمال الدین انصارییه اؤز دؤورونده صالح ده دئیرمیش‌لر. صوفی‌لیک تعلیمی‌نین یاییلدیغی زامان‌لاردا موریدلر خانگاه‌لارا ییغیشیب بو گون موغام آدلارین‌دان بیری اولان "سما-شمس"له الله‌ا یاخین‌لاشماق اوچون آیین‌لار ایجرا ائدردی‌لر.
سلف‌لری‌نین حؤرمتینه احتیرام اولا‌راق شیخ جمال الدین انصارییه مقبره‌نی .I شاه عباس تیکدیریب. تخمینن 400 ایلی آرخادا قویموش توربه دفعه‌لرله داغیدیلیب، دوزلدیلیب. ازه‌لی قورولوشو دییشسه ده، اوزرینده شیخ جمال الدین انصاری سؤزلری یازیلمیش قاپیباشی ائله شاه عباسین دؤورون‌دن قالما‌دیر. آدین یانیندا باشقا سؤزلر ده وار، ایندی اوخوماق چتینلشیب. یئرلی اها‌لی سؤیله‌ییر کی، "دورادا واختیله زیل قارا داش‌لار وار ایدی، خسته‌نین اوزرینه سورتن کیمی یاخشیلاشارمیش. (سونرا ایسرائیل‌دن گلیب بو داش‌لاری آپاریب‌لار، دئییرلر.) بو گون سردابه یانینا قویولموش مؤهورلر، یازیلی قیمت‌لی داش‌لار و کیتاب‌لار قدیم اولماسا دا، یئرلی اها‌لی اوچون عزیزدیر.
توربه‌یه داخیل اولان زیارتچی شیخین روحونا حؤرمت اوچون قاپی‌دان دالی-دالی چیخیر. اینسان‌لار نجات قاپی‌سی کیمی اوز توتدوق‌لاری بو توربه‌یه پیر کیمی باخیر، آغاجین بوداق‌لارینا نزیر ایپلری باغلاییرلار. زیارته گلن‌لر بو یئرده قوربان‌لار کسیر، احسان وئریرلر. دئییرلر، بورادا بیر قوچ داشی دا وارمیش، خسته اولانی قوچون آیاق‌لاری آلتین‌دان کئچیررمیش‌لر کی، ساغالسین. دؤوره کندلرین ساییلان-سئچیلن اینسانلاریندان کیم وصیعت ائدیبسه، اونلاری دا شیخ جمال الدین مقبره‌سی‌نین حیاطینده باسدیریب‌لار.
بون‌دان باشقا، قازینتی‌لار ثبوت ائدیب کی، واختیله قاراداغین قیزیل دوکان‌لاری اولان مشهور بازاری دا مؤولان محلی‌نین بو نقطه‌سینده اولوب. I سلطان سلیم - شاه ایسماعیل دؤیوشونده عثمانلی‌لار بو شهری یئرله یکسان ائدیب آلتینی اوستونه چئویریب‌لر. سونرا‌لار یئرلی جماعت قازیب-قازیییب چوخلو قیر-قیزیل و قیمت‌لی اشیا‌لار تاپیب بو تورپاغین آلتین‌دان، بیر ده 3 نفرین یئرلشه‌بیله‌جگی ساخسی قاب‌لار.
دوست اوزون‌دن، دوشمن گؤزون‌دن تانینار. گزدیگیمیز یئرلرده، یوردلاردا بیزه قارشی هامی اوزوگولر ایدی.
مؤولان محلی‌نین گزیب-دولاشدیغیمیز بوتون کند-کسک‌لرینده، اوبا-اویماق‌لاریندا قیزلارینی عصمت‌لی، ایگیدلرینی ایلقارلی گؤردوک.
قانوووز دون‌لو، خارا کؤینک‌لی، اوزون هؤروک‌لو، بورما بیرچک‌لی یاش‌لی‌نین اوزونده جاوان‌لیغی هله ده قالیب. گلین‌دن یئیین، قیزدان زیرک‌دیر.
چادرا-حجاب گئیینمز بور یئرلرین قادین‌لاری، بیر یومشاق یاشماقلا کیفایتلنر. آیین‌لرینده شهرلی‌لردن فرق‌لی اولا‌راق دامن دئدیک‌لری اسکی تومان (اتک) اولان گئییم و قولو اوزون کؤینک گئیینرلر. (آلت‌دان چیت شالوار، اوسته‌گل 2 نازیک چیت تومان، اوسته‌گل اوست گئییمی)
مؤولاندا قادین‌لارین باش اؤرتوگو دینگه‌دیر. او، یای‌لیق ایله قورولور. بؤیوک باش شالینی ائله دولاندیریرلار کی، اونون شیش اوجو سول قولاق طرفه ائییلیر. بونا گؤره خالق آراسیندا "ائیری دینگه" ایفاده‌سی ده ایشلنیر. دینگه باشا قیزیل، گوموش و تونج قارماقلا دا برکیدیرلیرمیش. اتنوقرافیک منبع‌لره گؤره، دینگه چالما‌دان اوّل میدانا گلیب. بو گونه‌جن آذربایجانین او تایلی-بو تایلی اوجقارلاریندا خانیم‌لاریمیز هله ده دینگه‌دن باش اؤرتوگو کیمی ایستیفاده ائدیر.
مؤولانه گزیب-دولاشدیقجا، قاراداغین او بیری ماهال‌لاریندا اولدوغو کیمی، بورادا دا ائله بیل 200 ایل اوّلکی زامانا دوشورسن. یونسکو بو یئری "وحشی گؤزل طبیعت" لیسته‌‌سینه داخیل ائدیب. ساده کند جماعتی ال دییلممیش کؤهنه ده‌ده-بابا قایدالارییلا عؤمور سورور. بو جور یاشام طرزینه نئجه اؤیرشیب‌لرسه، باش‌لارینی قالدیریب اطرافا باخماق ایستمیرلر کی، دونیادا نه وار، نه یوخ. تاختا دؤشمه‌لی اوتاق‌لار بارماقلا ساییلاسی قدردیر. ائو ییه‌سی‌نین ایمکانینا اویغون خالی-خالچا، کیلیم، پالاز و حصیرله دؤشنیلیر. مبل یوخ‌دور. ان باها‌لی آوا‌دان‌لیق‌لاری تلویزیون و سویودوجو ساییلیر. (کند اها‌لی‌سینه ساغلیق خیدمتی، ساغلیق تأمیناتی، طیبی یاردیم آجینا‌جاق‌لی وضعیتده‌دیر.) آدام بو پالچیق یول‌لاری چوخ زامان قاطیرلا گئدیب-گلمه‌یه مجبور اولور. میرزه علی اکبر صابیر دئمیشکن،
اجنبی سئیره بالون‌لاردا چیخیر،
بیز هله آوتوموبیل مینمییریز.
قاراداغ اوشاق‌لاری دانیشدیق‌لاری آنا دیلینده (آذربایجان تورکجه‌سینده) اوخویوب-یازا بیلمدیک‌لرین‌دن آذربایجانین زنگین ادبیاتین‌دان، مدنیتین‌دن، اینجه‌صنعتین‌دن او قدر ده خبرلری یوخ‌دور. یاش‌لی و اورتا نسلین الینه قلم توتان یئرلی شاعرلری 100 ایل قاباق اولدوغو کیمی شعیر مجلیس‌لری قورورلار. بورادا هره اؤز یازدیغینی اوخویور و آذربایجان دیلی‌نین اینجه‌لیک‌لرینی چؤزلییرلر. اؤیرنمک ایسته‌ین کیچیک‌لر ده بؤیوک‌لردن گؤتورور.
مؤولاندا 3-4 کنده بیر مکتب دوشور. اوشاق‌لار قیشین سازاغیندا، یایین ایستی‌سینده پایی-پیادا درس اوخوماغا اوزاق یئرلره گئدیرلر.
قاراداغ‌لی‌لارلا صحبتلشرکن بیر ده گؤردوم لهجه‌لری‌نین شیرین‌لیگی قاتیشیب دانیشیغیما. سیران‌لی کندی‌نین ساکینی کیفایت محمدی‌دن سوروشدوم:
- نئجه یاشاییرسینیز بورادا؟ قیشین نئجه کئچیر؟ یایی نئجه کئچیر؟
دئدی:
- راضیییق.
- اؤیرشمیسینیز ده. اوشاق‌لار گئدیر مکتبه؟
- هه.
- اؤزونوز گئتمیسینیز؟
- یوخ.
ایش یئرلرین‌دن بو داغ-کسک یئرلرینده صحبت بئله گئده بیلمز. کارخانا‌لار ایرانین آنجاق بؤیوک شهرلرینده اولدوغون‌دان ایشچی قوه‌سی گئدیر، تورپاق‌لار بوشالیر. زلزه‌له‌دن، سئل‌دن-سودان داغیلیب اوچولان بوش ائولر آز دئییل بورادا.
آدی‌نین اوّلی "قارا" سؤزون‌دن گلن قاراداغین قارداشی قاراباغ ال ایچی کیمی گؤرونور. داغ‌دان داغا باخیب آغدام، فضولی، جبراییل گؤردوکجه نه داغلاندیق، نه داغلاندیق.
سویا گئدن ایکی سورمه‌لی قیزین چایین آخدیغی آرخ‌دان سو گؤتورمه‌لری منی قاراداغا قایتاردی.
مؤولاندا سرین سولو 2 چای وار: بؤیوگو قیران چای، بیر ده آدسیز بیر چای. هردن یولونو دییشه‌رک مجراسین‌دان چیخیب باشقا آخار تاپان سولار دا گزیب-دولانیب یئنه آنا چایا قایی‌دیر. اما بئله حزین آخماسینا باخمایین: یازدا قزبلنیب داشاندا آدام-زاد تانیمیر، ائله قاراداغ‌لی‌لارین اؤزو کیمی‌دیر، "اوچ قارداش داغی" تکین.
اؤتن چاغ‌لاردا قاراداغ ائللری‌نین بیرینده 3 قارداش یاشاییرمیش. قارداش‌لاری‌نین بس دئیینجه مال-قووونون وارمیش. سورولرده/ اؤروش‌لرده اوباش‌دان‌دان اوبا یاتاناجان مال-داوارلارینی اوتاریب، شر قاریشاندا اولا‌جاق‌لارینا قاییدارمیش‌لار. گون‌لرین بیر گونو قارداش‌لار ائوه دؤننده باخیرلار کی، ائو نه گزیر؟ قاپی‌لاری چیرپیلیب، اوجاق‌لاری سؤندورولوب: قفیل گلن یاغی‌لار اوبایا بیر دیوان توتوب‌لار کی، قان‌لی گؤرسه، قان آغلار. اوبا جماعتی قاچیب داغ‌لارا سیغناق اولموشدو. قاچا بیلمه‌ین قوجا‌لار، آز یاش‌لی اوشاق‌لار تلف اولوب یول‌لارا تؤکولموشدو. قارداش‌لار بو قان‌لی منظره‌نی گؤروب دهشته گلیرلر. مال-داوار بیربوک-بوجاغا بوراخیب سیلاح‌لانیرلار. آلت‌دان گئیینیب اوست‌دن قیفیل‌لانیر، آتلارینا سووار اولوب ایستیقامت توتورلار یاغی یؤره‌سینه. دؤیوشوب ووروشو یاغی‌دان اینتیقام آلیرلار. اسیر-یئسیر گئدن آلداش‌لارینی دوغما یوردلارینا قایتاریرلار. قارداش‌لار واخت-وعده تانری‌دان بیر دیلک ایستییرلر: اوچو ده سنگرلی، سیپرلی داغا چئوریلیب ائللرینه کئشیک اولسون‌لار. افسانه‌یه گؤره، بئله ده اولور. ایندی اوچ قارداش داغی بوتون قاراداغین آند یئری‌دیر.
مؤولان‌لی‌لار دئییر کی، بیر گون چیخا‌جاق، بو گونکون‌دن ده یئکه. ائله بئله ساده، لورو دئییمله بیز قاراداغ ائللرین‌دن "هله‌لیک" دئیه آیریلدیق.
ایلگیلی‌لی خبرلر
جمهور باشقانی اردوغان قازاخیستانین باش ناظیرینی قبول ائدیب
جمهور باشقانی رجب طیب اردوغان پایتاخت آنکارادا قازاخیستانین باش ناظیری اولژاس بکتنووو قبول ائدیب.
