دین وتوپلوم (25)
ایسلامدا هله حرام‌لارین حرام‌لیغینی قبول ائتمه عینی زاماندا بیر ایمان مسئله‌سی اولاراق دا گوندمه گلیر و قطعی شکیلده بیلینن حلال‌لاری حرام و یا حرام‌لاری حلال قبول ائتمک ایمانی اورتا‌دان قالدیریجی بیر اؤلچو قبول ائدیلیر
قیمت‌لی اوخویوجولار ...
دین‌لرین اؤز پرینسیپ‌لرینه گؤره بیر سیرا قاداغا‌لاری واردیر. بون‌لار بعضن علاقه‌دار تشکیلات‌لارا واسیطه‌چی‌لیگی ایله یئرینه گتیریلرکن، بعضن اجتماعی اخلاق قایدا‌لاری ایچری‌سینده حل باغلانمیش‌دیر. بون‌لارین تاریخ اوّلی دؤورلردن بری موجود اولدوغو بیلینمکده‌دیر. پروقرام‌لاری فرق‌لی اولماقلا بیرلیکده هر دین و هر جمعیتده رعایت ائدیلمه‌سی لازیم‌لی قاداغان واردیر. ایسلام حقوقوندا قاداغان‌لاری ایفاده ائتمک اوچون حرام ترمی ایستیفاده ائدیلر. حرام‌لار هم همصحبت‌لر طرفین‌دن درک ائدیله‌بیلین بعضی مقصد و فایدا‌لار ایچه‌ریر هم ده او آن اوچون آنلاشیلمایان باشقا حیکمت‌لر ده داشیماقدا‌دیر. ایسلامدا هله حرام‌لارین حرام‌لیغینی قبول ائتمه عینی زاماندا بیر ایمان مسئله‌سی اولاراق دا گوندمه گلیر و قطعی شکیلده بیلینن حلال‌لاری حرام و یا حرام‌لاری حلال قبول ائتمک ایمانی اورتا‌دان قالدیریجی بیر اؤلچو قبول ائدیلیر.
دینده بیر حرکتین حرام اولدوغو مختلیف ایفاده‌لرله اورتایا قویولموشدور. بعضن بیر شئیین حرام اولدوغو آچیق بیر سؤزله قطعی اولاراق بیلدیریلرکن، بعضن قانونی اولمادیغینی قطعی بیل‌دیرن عباره‌لر ایستیفاده ائدیلر. حرام‌لار، حرام قیلینان حرکت و یا شئین ماهیتی، دلی‌لی‌نین قوّتی و قاداغان ائدیلن شئیین نوعی ایله اعتباریله مختلیف قیسیم‌لره آیریلمیشدیر. بون‌لاردان ایلکی، هر هانسی سببه دایانماق‌سیزین بیر شئیین شخصاً اؤز وارلیغینداکی بیر ضرر و یا چیرکین‌لیک سببیله حؤکم قویوجونون بیرباشا حرام قیلدیغی عمل‌دیر. ایکینجی نوع ایسه اؤزون‌دن اؤتری دئییل خاریج‌دکی بیر سبب و یا وضعیت‌دن اؤتورو حرام قیلینان حرکتدیر.
...
ایسلام حقوقچولارینا گؤره قطعی دلیل ایله ثابت اولان بیر حرکتین حرام‌لیغینا، قطعی اولاراق اینانیلماسی لازیمدیر. بئله بیر حؤکمو، اینکار ائدن نفر اهلی سنّته گؤره کوفره گیرمیش اولار. قطعی اولمایان دلیل ایله ثابت اولان بعضی حرامین قاداغان اولوشونو اینکار ائدن و یا اونو حلال گؤرن ایسه کافیر دئییل فاسیق قبول ائدیلیر. حرام بیر حرکتی ایشله‌ین و یا بو یوللا حاقسیز قازانج تامین ائدن نفرین گوناهدان آرینابیلمسی اوچون یئرینه یئتیرمه‌سی لازیم اولان بعضی ضروری ایشلر واردیر. سؤز موضوعسو حاقسیز حرکت و یا قازانج قارشی طرفین و یا اوچونجو شخص‌لرین حاق و حاقونو ایلگیلندیریرسه اوّلجه اونلاری صاحب‌لرینه وئرمه‌سی و یا قارشی‌لیق‌لی راضی‌لیق چرچیوه‌ده اونلارلا راضیلاشماسی لازیمدیر. سونرا دا سؤز موضوعسو حرکتی ایشلمک‌دن اؤتری الله‌دان باغیشلانما دیلمه‌سی لازیمدیر. حاقسیز حرکت و قازانجلا الده ائدیلن مال صاحبینه عینیله قایتاریلما‌لی‌دیر. بو مومکون دئییلسه میسلینی، بو دا غیری مومکون ایسه دگرینی وئرمک لازیمدیر. حاقسیز یوللا الده ائدیلن مالین صاحبی معین ایسه بو مال صاحیبینه، اؤلموش ایسه واریث‌لرینی وئری‌لر. بو مومکون دئییلسه مالی کاسیب‌لارا وئرمک داها اویغون‌دور. آیریجا حاقسیز قازانجا موضوع اولان بو مالی کاسیب‌لارا پایلایان نفر اؤزو اوچون هر هانسی بیر صواب گؤزلمه‌سی دوغرو دئییل. حرام یوللا قازانیلمیش اولان مال دولت خزینه‌سینه و یا جمعیته عایید ایسه بون‌لارین یئنی‌دن دولته وئریلمه‌سی و یا اجتماعی منفت‌لرینه خرجلنمه‌سی لازیمدیر.
...
فیقهی حؤکم‌لری دینی-اخلاقی دگرلرله بیرلیکده اله آلان بعضی عالیم‌لر، هر جور حرام حرکتین قاداغان و پیس اولماسینی قبول ائتمکله بیرلیکده اونلاری پیسدن داها پیسه دوغرو بیر سیرالاماغا تابع توتموشلاردیر. بئله بیر درجه‌‌لندیرمه، ایسلام حقوقونون دینی کاراکتریله حاق-اخلاق علاقه‌سینی گؤسترمه‌سی باخیمین‌دان اهمیت‌لی‌دیر.
بیرینجی‌سی، دوروست و عدالت‌لی مؤمن‌لرین چکیندیغی و فیقه کیتاب‌لاریندا حرام اولدوغو یازیلان داورانیش‌لاردیر. بون‌لاردان چکینرلر عدالت‌لی، قوخمایان‌لارا فاسیق، گوناهکار و عاصی دئییلیر. بو جور حرام‌لارین آخیرتده وئریله‌جک اصل جزا‌لاری یانیندا دونیادا دا بعضی جزا‌لاری واردیر.
ایکینجی‌سی، صالح قول‌لارین قورودوغو حراملاردیر. بون‌لار، ظاهیره باخیلا‌راق جایز ساییلدیق‌لاری حالدا حرام اولما احتیمال و شوبهه‌سیله چکینیلن حرکت‌لردیر. بو جور موضوعلاردا معین اؤلچوده قوّت‌لی بیر شوبهه وار و حرام احتیمالی آغیرلیق داشیییرسا، اونو حرام کیمی قبول ائتمک و اوندان چکینمک لازیمدیر. بونونلا بیرلیکده بعضی ضعیف احتیمال‌لار و یا شوبهه‌لر اوزون‌دن قانونی حرکت‌لری قاداغان دا دوغرو دئییل. بئله بیر توتوم یالنیز حاقی حیاتی چتین‌لیگه سالماقلا قالماز، عینی زاماندا بو شوبهه‌لرین یول آچاجاغی مختلیف وسوسه‌لر فردلرین پیسیکولوژی حیات‌لارینی دا منفی ایستیقامتده تأثیرلنه‌بیلیر.
اوچونجوسو تقوا صاحبی اینسان‌لارین قاچیندیغی داورانیش‌لاردیر. حرکتین ایشلنیش و یا الده ائدیلیش طرزینده بعضی چیرکین‌لیک‌لرین تاپیلماسی و یا اهلا‌ین راضی‌لیغینی الده ائتمه معناسی تاشیمادیغین‌دان بعضی کس‌لر اوزاق دایانمیش‌لار. بو جور داورانیش‌لار مثبت حقوقدان چوخ تصووف و اخلاق ساحه‌سینه گیرر.
حراملا علاقه‌دار عمومی قایدا‌لاردان بحث ائده‌جک اولساق، بون‌لاری بیر نئچه نوع آییرماق مومکون‌دور.
1. حرامی تعیین حاق و مسئولیتی فقط الله‌ا عاییددیر. قایناغی اعتباریله ایلاهی بیر کاراکتر داشییان ایسلام دینینده، قطعی اولاراق قاداغان ائدیلمیش و یا سربست بوراخیلمیش حرکت‌لر شخصاً الله طرفین‌دن تعیین اولونموش و بو مسئولیت فقط اونا حصر ائدیلمیش‌دیر.
2. حرام‌لیغینا دایر دلیل تاپیلانا قدر یولداش یا دا اصل اولان آزادلیقدیر. یعنی حرام‌لیغینا دلالت ائدن ساغلیق‌لی بیر دلیل تاپیلمازسا او موضوعنو حلال چرچیوه‌سی ایچینده قبول ائدیلیر.
--------------------------
3. یاخشی نیت حرامی قانونی ائتمز. ایسلامدا عمل‌لر آنجاق نیت‌لره گؤره‌دیر. بونونلا بیرلیکده واسطه‌لرین ده مقصدلر کیمی مشروع اولماسی اساس‌دیر. بو سببله حلال و تمیز قازانج تشویق ائدیلمیش، بونا قارشی‌لیق غیری قانونی یول‌لاردان روزی الده ائدیلمه‌سی قاداغان ائدیلمیش‌دیر.
4. حراما آپاران سبب‌لر و یوللار دا حرام‌دیر.
5. حرام شوبهه‌سی اولان شئی‌دن قاچینماق اساس‌دیر. ایسلامین حرام و حلال قیلدیغی خوصوص‌لار آچیق اولوب، ایکی‌سی آراسیندا کالان شوبهه‌لی حرکت‌لرین اولدوغو بیر ساحه واردیر. حضرت پیغمبر، بون‌لاردان اوزاق قالماغین دین و ناموسو قوروماق اوچون داها امین بیر یول اولدوغونو، بون‌لاری ائدن کیمسه‌نین ایسه حرام ایشلمه‌یه چوخ یاخینلاشمیش اولاجاغینی سؤیلمیش‌دیر. بو سببله حرام‌لاردان قاچما‌دان حاق نیظامی‌نین عمومی و مستند اؤلچوسونون یانیندا کیشیلرین اؤز دوشونجه قایغی‌لاری دا اهمیتلی گؤروله‌رک هم حاق، اخلاق و دین آراسیندا باغ قورولماسی هم ده اینسانین اؤز ایچ حضورونو تاپماسی هدفلنمیش اولماقدا‌دیر.
6. ضرورت‌لر حرام‌لاری آزاد ائدر. ایسلام حقوقوندا حرامین چرچیوه‌سی‌نین اولدوکچا دار توتولماسی‌نین یانیندا طبیعی و داواملی اولمایان بعضی حیاتی ضرورت‌لر سببیله بو چرچیوه‌نین مرزلری داها دا دارالدیلا‌راق ضرورت اؤلچوسونده حرامین تاخیره سالینماسینا ایمکان ساغلانمیشدیر.
ایلگیلی‌لی خبرلر
آورآسیا جمهوریتلرینین گۆندمینده‌کی گلیشمهلر
۷-۸ می ۲۰۲۴ تاریخلرینده آذربایجان باشباخانی علی اسدوو تۆرکیه‌یه رسمی سفر گئرچکلشدیردی
